Xét nghiệm HbA1c là xét nghiệm tầm soát, đánh giá và theo dõi bệnh tiểu đường. Đây là một xét nghiệm máu đơn giản, được chỉ định khi khám sức khỏe tổng quát định kỳ, khi có triệu chứng nghi ngờ bị bệnh tiểu đường hoặc ở bệnh nhân đang điều trị tiểu đường.
Hemoglobin (huyết sắc tố) là thành phần của tế bào hồng cầu mang oxy đến tế bào. Xét nghiệm hemoglobin A1c (HbA1c) phản ánh lượng glucose trong máu gắn với hemoglobin trong ba tháng qua. Ba tháng là tuổi thọ trung bình của một tế bào hồng cầu.
Mức glucose trong máu càng cao thì lượng glucose gắn vào hemoglobin càng nhiều. Mức HbA1c cao là dấu hiệu của bệnh tiểu đường (đái tháo đường).
Trước đây, xét nghiệm HbA1c chỉ được sử dụng để theo dõi bệnh nhân tiểu đường. Nhưng hiện nay, WHO khuyến nghị sử dụng HbA1c để tầm soát bệnh tiểu đường loại 2.
2. Khi nào cần làm xét nghiệm HbA1c
Xét nghiệm HbA1c là một xét nghiệm máu trong bài kiểm tra sức khỏe định kỳ để tầm soát bệnh tiểu đường loại 2 và tiền tiểu đường. Tiền tiểu đường là tình trạng lượng đường trong máu cao cho thấy có nguy cơ phát triển thành bệnh tiểu đường loại 2.
Người trưởng thành nên làm xét nghiệm HbA1c định kỳ, đặc biệt là người trên 45 tuổi và người có yếu tố nguy cơ tiểu đường:
- Thừa cân, béo phì.
- Rối loạn lipid máu.
- Tăng huyết áp.
- Bệnh tim mạch.
- Có lối sống tĩnh tại, ít vận động.
- Tiền sử gia đình có người bị bệnh tiểu đường loại 1 hoặc loại 2.
- Phụ nữ có tiền sử tiểu đường thai kỳ (song xét nghiệm này không được sử dụng để chẩn đoán bệnh tiểu đường trong thai kỳ).
Xét nghiệm này cũng được chỉ định ở người có kết quả xét nghiệm glucose máu cao, hoặc có triệu chứng của bệnh tiểu đường như:
- Thường xuyên khát nước, cơn khát tăng dần
- Khô miệng
- Đi tiểu nhiều
- Nhanh cảm thấy đói, ăn nhiều nhưng giảm cân.
- Mệt mỏi
- Suy nghĩ chậm chạp
- Nhìn mờ
- Vết thương lâu lành
Xét nghiệm HbA1c là xét nghiệm chính ở người đã mắc bệnh tiểu đường để theo dõi lượng đường huyết và đánh giá nguy cơ biến chứng. Tuy nhiên, xét nghiệm HbA1c không thể thay thế cho xét nghiệm kiểm tra đường huyết bởi vì lượng đường trong máu có thể lên xuống liên tục.
3. Cách thực hiện xét nghiệm HbA1c
Xét nghiệm HbA1c là một xét nghiệm máu đơn giản. Nhân viên y tế sẽ sử dụng một kim tiêm nhỏ để lấy máu từ tĩnh mạch cánh tay hoặc bàn tay. Mẫu máu sẽ được gửi đến phòng thí nghiệm để phân tích.
Trước khi xét nghiệm bạn có thể cần nhịn ăn vì xét nghiệm này có thể được thực hiện cùng các xét nghiệm đường huyết khác.
4. Ý nghĩa kết quả xét nghiệm HbA1c
Kết quả HbA1c là tỷ lệ phần trăm hemoglobin liên kết với glucose trong máu, dựa trên giá trị tham chiếu là:
- HbA1c < 5,7%: Không bị tiểu đường.
- HbA1c từ 5,7% - 6,4%: Dấu hiệu tiền tiểu đường, có nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường.
- HbA1c ≥ 6,5%: Dấu hiệu bị bệnh tiểu đường loại 2.
Giá trị này có thể khác nhau tùy vào phương pháp thử nghiệm của từng phòng thí nghiệm.
Xét nghiệm HbA1c có thể thực hiện độc lập hoặc kết hợp với các xét nghiệm tiểu đường khác. Bác sĩ có thể yêu cầu lặp lại xét nghiệm này vào một ngày khác để chẩn đoán xác định ở những người không có triệu chứng của bệnh tiểu đường.
Sau chẩn đoán, người bị tiền tiểu đường cần thay đổi thói quen ăn uống và tăng cường tập luyện để điều chỉnh mức đường huyết xuống, hạn chế nguy cơ phát triển thành bệnh tiểu đường.
Ở người được chẩn đoán bị bệnh tiểu đường, tùy vào triệu chứng, bệnh lý hiện có, tuổi tác, cân nặng và các yếu tố khác mà bác sĩ sẽ có phương pháp điều trị thích hợp kiểm soát đường huyết và ngăn ngừa biến chứng.
kiểm tra lượng đường (glucose) gắn với hemoglobin trong các tế bào hồng cầu. Khi hemoglobin và glucose liên kết với nhau, một lớp đường sẽ bao bọc xung quanh hemoglobin. Lớp bao bọc này dày hơn khi lượng đường trong máu tăng thêm. Xét nghiệm HbA1c đo lường mức độ dày của lớp vỏ này.
2. Chỉ số xét nghiệm HbA1c phổ biến hiện nay
Xét nghiệm HbA1c là xét nghiệm máu dùng để kiểm tra lượng glucose gắn với hemoglobin trong các tế bào hồng cầu. Người mắc đái tháo đường hoặc các bệnh làm tăng lượng đường trong máu sẽ có lượng glucose gắn với hemoglobin nhiều hơn.
Bản chất của xét nghiệm HbA1c chính là xác định nồng độ phần trăm hemoglobin bị glycosyl trong tổng số hemoglobin để đánh giá nồng độ glucose trong máu trong khoảng thời gian 2-4 tháng trước đó
Kết quả của xét nghiệm HbA1c sẽ được phân thành các mức độ như sau:
- - Bình thường: dưới 5,7%
- - Tiền đái tháo đường (nguy cơ đái tháo đường): 5,7- 6,4%
- - Đái tháo đường: trên 6,5%
Đây là kết quả được đọc với người xét nghiệm HbA1c phục vụ cho chẩn đoán, đối với hầu hết người trưởng thành không mang thai, hoặc mắc tiểu đường type 2 thì mục tiêu hướng tới mức HbA1c là dưới 7%
3. Một số hình ảnh về Máy xét nghiệm HbA1c phổ biến hiện nay:
Máy xét nghiệm HbA1c phổ biến hiện nay rất đa dạng theo các hãng sản xuất như: Tosoh, ARKRAY, EKF-diagnostic, Lifotronic,…
Hình ảnh: Máy xét nghiệm HbA1c
Hình ảnh: Kiểm định Máy xét nghiệm HbA1c
4. Tại sao Máy xét nghiệm HbA1c cần phải được kiểm định khi đưa vào sử dụng?
Căn cứ:
- Thông tư số 01/2013/TT-BYT ngày 11/01/2013 Hướng dẫn thực hiện quản lý chất lượng xét nghiệm tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.
- Quyết định số 2429/QĐ-BYT ngày 12/6/2017 Ban hành Tiêu chí đánh giá mức chất lượng phòng xét nghiệm y học.
- Quyết định số 5530/QĐ-BYT Hướng dẫn xây dựng Quy trình thực hành chuẩn trong Quản lý chất lượng xét nghiệm.
- IEC 61010-1 : 2010 Yêu cầu an toàn cho thiết bị điện để đo lường, kiểm soát và sử dụng trong phòng thí nghiệm.
- TCVN ISO 15189 : 2014 (ISO 15189:2012 ) Phòng thí nghiệm y tế - Yêu cầu cụ thể về chất lượng và năng lực.
Máy xét nghiệm HbA1c nên được kiểm định ban đầu, định kỳ hàng năm và sau sửa chữa để đảm bảo chất lượng xét nghiệm tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.
5. Kiểm định Máy xét nghiệm HbA1c là gì ?
Kiểm định Máy xét nghiệm HbA1c là quá trình:
- Kiểm tra về hồ sơ lý lịch thiết bị,
- Kiểm tra bên ngoài về sự phù hợp,
- Kiểm định an toàn điện, kiểm định chức năng vận hành của máy
- Kiểm định đo lường thiết lập những chuẩn chất lượng theo trình tự, nội dung, phương pháp và các yêu cầu theo quy trình kiểm định để đánh giá kết quả đưa ra của máy xét nghiệm HbA1c có chính xác để đảm bảo hiệu quả đưa vào sử dụng cho bệnh nhân không ?
- Kết quả mẫu kiểm soát được đánh giá dựa trên: Kết quả lần chạy hiện tại, kết quả của các lần chạy trước, kết quả của các mẫu ở nồng độ khác nhau, xu hướng các kết quả trên biểu đồ Levey-Jennings, các quy tắc/luật Westgard.
- Căn cứ vào các đặc trưng đó mà thực hiện đánh giá máy xét nghiệm HbA1c có đạt yêu cầu về kiểm định theo quy trình không ?
6. Điều kiện kiểm định Máy xét nghiệm HbA1c
Khi tiến hành kiểm định phải đảm bảo các điều kiện sau đây:
- Nhiệt độ, độ ẩm phải đảm bảo yêu cầu làm việc của thiết bị.
- Điện áp nguồn cung cấp phải ổn định, phải đảm bảo yêu cầu hoạt động của thiết bị.
- Thiết bị xét nghiệm được lắp đặt theo đúng hướng dẫn kỹ thuật của nhà sản xuất.
- Phòng lắp đặt thiết bị xét nghiệm đạt tiêu chuẩn TCVN ISO 15189:2014 - Phòng thí nghiệm y tế. Yêu cầu cụ thể về chất lượng và năng lực (nếu có).
7. Các bước kiểm định
Bước 1: Kiểm tra hồ sơ
Bước 2: Kiểm tra bên ngoài
Kiểm tra bên ngoài theo các yêu cầu sau đây:
- Ký, nhãn hiệu ghi trên thiết bị xét nghiệm phải rõ ràng, bao gồm: Model thiết bị, số sản xuất, cơ sở sản xuất, năm sản xuất, …
- Thiết bị xét nghiệm không bị nứt vỡ, hư hỏng.
Bước 3: Kiểm tra kỹ thuật
Kiểm tra kỹ thuật theo các yêu cầu sau đây:
a, Kiểm tra tổng quát:
- Kiểm tra tình trạng hoạt động của thiết bị xét nghiệm khi cung cấp điện áp danh định.
- Kiểm tra hệ điều khiển các chức năng, phần mềm thiết bị phải hoạt động bình thường.
- Tất cả các hóa chất chạy thiết bị phải đầy đủ thông tin về chủng loại, nguồn gốc, hạn sử dụng. Điều kiện bảo quản theo yêu cầu của hóa chất, nhà sản xuất.
- Hộp đựng hóa chất phải được kết nối phù hợp theo hướng dẫn lắp đặt của thiết bị.
- Kiểm tra quá trình thiết bị tự kiểm tra (Self Test) của thiết bị xét nghiệm.
b, Kiểm tra an toàn điện:
- Điện trở cách điện của thiết bị xét nghiệm phải thỏa mãn không nhỏ hơn 2MΩ (Rcđ >2 MΩ)
- Dòng điện rò của thiết bị xét nghiệm phải thỏa mãn nhỏ hơn 3,5mA (Ir ≤ 3,5mA)
(IEC 61010-1:2010 Yêu cầu an toàn cho thiết bị điện để đo lường, kiểm soát và sử dụng trong phòng thí nghiệm)
Bước 4: Kiểm định đo lường
Thiết bị xét nghiệm HbA1c được kiểm tra đo lường, thiết lập những chuẩn chất lượng theo trình tự, nội dung, phương pháp và các yêu cầu sau đây:
Quy định chung:
- Kết quả mẫu kiểm soát được đánh giá dựa trên: Kết quả lần chạy hiện tại, kết quả của các lần chạy trước, kết quả của các mẫu ở nồng độ khác nhau, xu hướng các kết quả trên biểu đồ Levey-Jennings, các quy tắc/luật Westgard.
- Áp dụng các Quy tắc/luật Westgard lựa chọn kết quả mẫu kiểm soát (QC)
- Các phép đo được thực hiện khi thiết bị xét nghiệm HbA1c ở trạng thái sẵn sàng cho đo kiểm
- Sau khi thiết bị xét nghiệm vận hành chạy mẫu kiểm soát đã ổn định (không phát hiện bất thường trong quá trình vận hành), đọc và ghi nhận các chỉ số hiển thị trên thiết bị xét nghiệm hay/hoặc màn hình máy tính trong hệ thống thiết bị xét nghiệm tương ứng.
8. Xử lý kết quả kiểm định
8.1 Máy xét nghiệm HbA1c đạt yêu cầu:
Máy xét nghiệm HbA1c sau khi kiểm định không đạt được cấp Biên bản kiểm định làm căn cứ cho sửa chữa, hiệu chuẩn.
Khi nào cần làm xét nghiệm HbA1c?
Xét nghiệm HbA1c là xét nghiệm tầm soát, đánh giá và theo dõi bệnh tiểu đường. Đây là một xét nghiệm máu đơn giản, được chỉ định khi khám sức khỏe tổng quát định kỳ, khi có triệu chứng nghi ngờ bị bệnh tiểu đường hoặc ở bệnh nhân đang điều trị tiểu đường.
HbA1c bao nhiêu là nguy hiểm?
Bình thường HbA1c chiếm 4-6% trong toàn bộ hemoglobin. Chỉ số HbA1c cao khi tăng trên bình thường 1% tương ứng với giá trị đường huyết bạn tăng lên 30mg/dl hay 1.7mmol/l. Khi HbA1c > 6.5% chứng tỏ bạn đang kiểm soát đường huyết kém. Khi HbA1c < 6.5% cho thấy bạn đang kiểm soát đường huyết tốt.
Lý do tại sao dùng HbA1c để theo dõi kiểm soát đường huyết?
Xét nghiệm HbA1c giúp chẩn đoán được các bệnh lý tiểu đường thông qua chỉ số glucose đo được trong máu từ 5 - 12 tuần trước đó. Xét nghiệm HbA1c có giá trị cao trong việc tầm soát và phát hiện sớm các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra ở người bị bệnh đái tháo đường như tê chân, các bệnh về mắt hoặc suy thận.
Xét nghiệm HbA1c hết bao nhiêu tiền?
HbA1c: 101.000 VNĐ. Nghiệm pháp dung nạp glucose cho bệnh nhân thường: 130.000 VNĐ. Nghiệm pháp dung nạp glucose cho người bệnh thai nghén: 160.000 VNĐ.