Khi người bệnh ho, hắt hơi làm bắn ra những giọt bắn có chứa các mầm bệnh. Các giọt bắn có kích thước rất khác nhau, thường trên 5μm, có khi lên tới 30μm hoặc lớn hơn. Những giọt bắn này sẽ làm cho những người tiếp xúc với người bệnh trong phạm vi dưới 1 mét, nếu không được bảo vệ có thể lây nhiễm, đây là con đường nguy hiểm bởi chúng ta không bao giờ biết trước được khi nào mình muốn ho và ho ở đâu. Do vậy, con đường này là một trong những con đường phát tán nguồn bệnh nguy hiểm khó kiểm soát, và chỉ có ý thức cao của mỗi người dân mới có thể giúp hạn chế lây lan. Một số tác nhân gây bệnh qua đường giọt bắn cũng có thể truyền qua đường tiếp xúc trực tiếp hoặc tiếp xúc gián tiếp.
Phương thức lây bệnh qua giọt bắn khác với phương thức lây bệnh qua đường tiếp xúc là ở chỗ tác nhân gây bệnh chứa trong các giọt bắn phát ra khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện bắn vào kết mạc mắt, niêm mạc mũi, miệng của người tiếp xúc; các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm có trong các giọt bắn có thể truyền bệnh từ người sang người trong một khoảng cách ngắn (dưới 1 mét). Những nhóm bệnh thường lây qua đường này là các nhóm virus, vi khuẩn gây bệnh ở đường hô hấp như: Adenovirus, cúm mùa, SARS, cúm gia cầm A/H5N1, cúm A/H1N1, Haemophilus Influenza type B. Viêm phổi do bạch hầu, dịch hạch, Mycoplasma. Nhiễm não mô cầu, quai bị, Parvovirus, Rubella...
Lây truyền qua đường không khí
Khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc làm những thủ thuật xâm lấn vào đường thở nhằm hỗ trợ hô hấp như hút đàm, thở máy hoặc nội soi đường thở. Khi những người bệnh này ho, hắt hơi sẽ làm bắn ra những giọt bắn có chứa mầm bệnh có kích thước rất nhỏ (dưới 5µm), những hạt này bay ra môi trường xung quanh sẽ lơ lửng trong không khí và khi khô chúng trở nên rất nhẹ, có thể bay đi rất xa, vì thế nếu chúng ta hít phải nó có thể đi vào đường thở, vào tận phổi và gây bệnh.
Những bệnh lây qua đường này bao gồm 3 nhóm bệnh chính là lao, sởi, thủy đậu và những người bệnh bị cúm A, SARS có can thiệp và hỗ trợ hô hấp có thể làm phát tán nguồn bệnh này. Hiện nay đã có vắc-xin để tiêm phòng tạo miễn dịch chủ động ngăn ngừa 3 nhóm bệnh chính là lao, sởi và thủy đậu ngay từ khi còn nhỏ. Do vậy, chỉ có những người chưa tiêm ngừa, người suy giảm miễn dịch (người già, trẻ sơ sinh, phụ nữ có thai, người mắc bệnh mạn tính) sẽ có nguy cơ cao khi có tiếp xúc gần với nguồn nhiễm.
Lây truyền qua đường tiếp xúc
Lây truyền qua đường tiếp xúc là kiểu lây nhiễm nghiêm trọng và phổ biến nhất trong nhiễm khuẩn bệnh viện và được chia làm 2 loại khác nhau là lây nhiễm qua đường tiếp xúc trực tiếp và lây nhiễm qua tiếp xúc gián tiếp.
Truyền bệnh qua tiếp xúc trực tiếp xảy ra khi các tác nhân gây bệnh lây truyền trực tiếp từ người bệnh sang người bệnh hoặc từ người bệnh sang nhân viên y tế mà không qua các vật trung gian, các phương thức lây truyền trực tiếp. Lây nhiễm qua đường tiếp xúc gián tiếp là lây nhiễm do tiếp xúc giữa cơ thể cảm thụ với vật trung gian đã bị nhiễm vi sinh vật gây bệnh, thường là các dụng cụ, thiết bị y tế, bơm kim tiêm, quần áo đã bị nhiễm bẩn hoặc tay bẩn.
Những nhóm bệnh thường lây qua đường này là: nhiễm khuẩn đường ruột; nhiễm khuẩn đường hô hấp (virus gây bệnh đường hô hấp như virus hợp bào, virus cúm, giả cúm và virus gây bệnh cảnh tay chân miệng (Enterovirus); Nhiễm khuẩn da có tính lây cao như bạch hầu da, herpes, chốc, viêm mô tế bào, nhọt do tụ cầu ở trẻ em...
Nhiễm khuẩn qua đường máu với các bệnh nguyên qua đường máu cũng được coi là lây truyền qua đường tiếp xúc. Phơi nhiễm với các bệnh qua đường máu xảy ra do kim tiêm hoặc do các vật sắc nhọn bị dính máu/dịch tiết của người bệnh đâm phải hoặc do mắt, mũi, miệng, da không lành lặn tiếp xúc với máu/dịch tiết của người bệnh. Trong đó, lây chủ yếu qua tổn thương do kim tiêm hoặc vật sắc nhọn. Ngoài ra máu, chất tiết và chất bài tiết còn có thể từ môi trường và dụng cụ bị nhiễm truyền qua niêm mạc, da không lành lặn vào người bệnh và nhân viên y tế. Các tác nhân thường gặp bao gồm: HIV, viêm gan B, viêm gan C, Cytomegalo virus, giang mai...
Mỗi bệnh truyền nhiễm có đặc điểm về tác nhân gây bệnh, mức độ lây truyền, tỷ lệ gây tử vong khác nhau.
Theo Điều 3 Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm 2007 (sửa đổi, bổ sung tại Quyết định 219/QĐ-BYT năm 2020) quy định về bệnh truyền nhiễm gồm 3 nhóm:
Nhóm A: gồm các bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm có khả năng lây truyền rất nhanh, phát tán rộng và tỷ lệ tử vong cao hoặc chưa rõ tác nhân gây bệnh.
Các bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm A bao gồm bệnh bại liệt; bệnh cúm A-H5N1; bệnh dịch hạch; bệnh đậu mùa; bệnh sốt xuất huyết do vi rút Ê-bô-la (Ebola), Lát-sa (Lassa) hoặc Mác-bớc (Marburg); bệnh sốt Tây sông Nin (Nile); bệnh sốt vàng; bệnh tả; bệnh viêm đường hô hấp cấp nặng do vi rút và các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm mới phát sinh chưa rõ tác nhân gây bệnh; bệnh COVID-19.
Nhóm B: gồm các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có khả năng lây truyền nhanh và có thể gây tử vong.
Các bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm B bao gồm bệnh do vi rút A-đê-nô (Adeno); bệnh do vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS); bệnh bạch hầu; bệnh cúm; bệnh dại; bệnh ho gà; bệnh lao phổi; bệnh do liên cầu lợn ở người; bệnh lỵ A-míp (Amibe); bệnh lỵ trực trùng; bệnh quai bị; bệnh sốt Đăng gơ (Dengue), sốt xuất huyết Đăng gơ (Dengue); bệnh sốt rét; bệnh sốt phát ban; bệnh sởi; bệnh tay-chân-miệng; bệnh than; bệnh thủy đậu; bệnh thương hàn; bệnh uốn ván; bệnh Ru-bê-ôn (Rubeon); bệnh viêm gan vi rút; bệnh viêm màng não do não mô cầu; bệnh viêm não vi rút; bệnh xoắn khuẩn vàng da; bệnh tiêu chảy do vi rút Rô-ta (Rota); bệnh do vi rút Zika; bệnh đậu mùa khỉ.
Nhóm C: gồm các bệnh truyền nhiễm ít nguy hiểm, khả năng lây truyền không nhanh.
Các bệnh truyền nhiễm thuộc nhóm C bao gồm bệnh do Cờ-la-my-đi-a (Chlamydia); bệnh giang mai; các bệnh do giun; bệnh lậu; bệnh mắt hột; bệnh do nấm Can-đi-đa-an-bi-căng (Candida albicans); bệnh Nô-ca-đi-a (Nocardia); bệnh phong; bệnh do vi rút Xi-tô-mê-ga-lô (Cytomegalo); bệnh do vi rút Héc-péc (Herpes); bệnh sán dây; bệnh sán lá gan; bệnh sán lá phổi; bệnh sán lá ruột; bệnh sốt mò; bệnh sốt do Rích-két-si-a (Rickettsia); bệnh sốt xuất huyết do vi rút Han-ta (Hanta); bệnh do Tờ-ri-cô-mô-nát (Trichomonas); bệnh viêm da mụn mủ truyền nhiễm; bệnh viêm họng, viêm miệng, viêm tim do vi rút Cốc-xác-ki (Coxsakie); bệnh viêm ruột do Giác-đi-a (Giardia); bệnh viêm ruột do Vi-bờ-ri-ô Pa-ra-hê-mô-ly-ti-cút (Vibrio Parahaemolyticus); bệnh do vi rút Zika và các bệnh truyền nhiễm khác.
Ngày 19/6/2023 vừa qua, Văn phòng Chính phủ đã ban hành Thông báo 231/TB-VPCP. Theo đó Ban Chỉ đạo Quốc gia phòng, chống dịch COVID-19 thống nhất chuyển bệnh COVID-19 từ bệnh truyền nhiễm nhóm A sang nhóm B.
Cán bộ y tế CDC Đồng Nai giám sát lăng quăng tại cộng đồng.
Các biện pháp phòng bệnh truyền nhiễm
Tại Đồng Nai, tình hình các dịch bệnh truyền nhiễm hiện cơ bản vẫn đang được kiểm soát. Bệnh COVID-19, từ tháng 6 đến nay số ca mắc có xu hướng giảm (ghi nhận 2-3 ca/tuần); bệnh sốt xuất huyết từ tuần 13-14 đến nay ghi nhận số ca mắc và số ổ dịch thấp hơn cùng kỳ năm 2022, tuy nhiên vẫn ở mức cao ( ghi nhận 143 ca trong tuần 29); bệnh tay chân miệng vẫn tiếp tục ghi nhận số ca mắc cao so với cùng kỳ năm 2022, đặc biệt tuần 28 vừa qua tăng đột biến (595 ca).
Hiện nay, thời tiết tại Đồng Nai đang vào đỉnh điểm mùa mưa, nhiệt độ, độ ẩm thay đổi thất thường, cùng với nhu cầu giao thương, du lịch tăng cao trong dịp hè tiềm ẩn nhiều nguy cơ lây lan dịch bệnh. Do đó, người dân cần thực hiện tốt các biện pháp sau để phòng các bệnh truyền nhiễm, tránh dịch chồng dịch:
Tiêm vắc xin
Tiêm vắc xin đối với các bệnh đã có vắc xin phòng bệnh như sởi, cúm, viêm gan B,… Đây là biện pháp tạo miễn dịch chủ động cho cơ thể, đặc biệt là người có khả năng bị lây nhiễm khi thường xuyên tiếp xúc với mầm bệnh. Tỷ lệ người tiêm phòng càng cao, số người có miễn dịch trong cộng đồng càng lớn, từ đó bệnh càng khó lây truyền và ít có khả năng bùng phát thành dịch lớn. Tuy nhiên, mặt hạn chế đó là không phải bệnh truyền nhiễm nào cũng có vắc xin.
Giữ vệ sinh cá nhân
Rửa tay, tắm rửa thường xuyên và giữ vệ sinh răng miệng sạch sẽ là biện pháp phòng bệnh truyền nhiễm hiệu quả, đặc biệt các bệnh lây qua đường tiêu hóa và tiếp xúc qua da.
Cục Quản lý môi trường Y tế - Bộ Y tế khuyến nghị 10 thời điểm quan trọng cần rửa tay với xà phòng gồm: sau khi ho/hắt hơi; trước khi ăn, trước và sau khi chế biến thực phẩm; sau khi đi làm về/từ bên ngoài trở về nhà; sau khi tiếp xúc/chăm sóc người bệnh; sau khi đi vệ sinh; sau khi vệ sinh cho trẻ nhỏ; sau khi mua sắm/cầm tiền; sau khi tiếp xúc vật nuôi; trước khi đi vào lớp học; bất cứ khi nào tay bẩn.
Vệ sinh an toàn thực phẩm
Thực hiện ăn chín, uống sôi; lựa chọn thực phẩm tươi sống, có xuất xứ rõ ràng, không mua bán, sử dụng thực phẩm không biết rõ nguồn gốc, thực phẩm trôi nổi; bảo quản riêng biệt thức ăn chín và sống; sử dụng nước sạch khi chế biến thực phẩm; che đậy thức ăn cẩn thận, tránh côn trùng bám vào. Các biện pháp này sẽ giúp ngăn ngừa các bệnh lây qua đường tiêu hóa như: bệnh tả, bệnh lỵ,…
Vệ sinh môi trường
Giữ vệ sinh môi trường giúp loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, từ đó phòng được bệnh sốt xuất huyết và một số bệnh truyền nhiễm khác. Người dân cần thường xuyên thau rửa, đậy nắp kín bể và các vật dụng chứa nước, thả cá để tiêu diệt lăng quăng; phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh, loại bỏ các vật liệu phế thải, hốc nước tự nhiên, lật úp các vật dụng có thể chứa nước không sử dụng, để không cho muỗi đẻ trứng.
Thường xuyên khơi thông cống rãnh, loại bỏ vũng nước đọng tự nhiên để loại bỏ nơi sinh sinh của muỗi.
Ngoài các biện pháp trên, người dân nên thực hành lối sống lành mạnh, không quan hệ tình dục bừa bãi, giúp phòng các bệnh lây qua đường tình dục (như giang mai, lậu, HIV,...). Bên cạnh đó, cần có chế độ dinh dưỡng hợp lý, rèn luyện thể lực thường xuyên để nâng cao sức đề kháng, giúp đẩy lùi bệnh tật.
Khi có các triệu chứng nghi ngờ mắc các bệnh truyền nhiễm, người dân cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.