Đánh giá kỹ năng thuyết trình của sinh viên đâu là tiền đề
Thuyết trình không còn xa lạ với sinh viên. Để thuyết trình tốt, sinh viên cần trang bị kỹ năng. Điều đó đòi hỏi sinh viên (và giảng viên) cần xác định rõ, đầy đủ những nội dung, tiêu chí cần quan tâm khi thuyết trình. » Xem thêm
Tóm tắt nội dung tài liệu
- ĐÁNH GIÁ KỸ NĂNG THUYẾT TRÌNH CỦA SINH VIÊN
ĐÂU LÀ TIỀN ĐỀ?
TS. Hà Sơn Tùng
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Tóm tắt
Thuyết trình không còn xa lạ với sinh viên. Để thuyết trình tốt, sinh viên cần
trang bị kỹ năng. Điều đó đòi hỏi sinh viên (và giảng viên) cần xác định rõ, đầy đủ
những nội dung, tiêu chí cần quan tâm khi thuyết trình. Nói cách khác, giảng viên và
sinh viên cần có chung hệ quy chiếu trong việc đánh giá kỹ năng thuyết trình. Về
điều này, đã có nhiều nghiên cứu khác nhau đề cập tới nội dung, tiêu chí đánh giá kỹ
năng thuyết trình của sinh viên. Bài viết sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về các nội
dung, tiêu chí cần được sử dụng trong đánh giá kỹ năng thuyết trình, làm tiền đề
đánh giá chính xác hơn kỹ năng này của sinh viên.
Từ khóa: Kỹ năng thuyết trình, nội dung kỹ năng thuyết trình của sinh viên
1. Đặt vấn đề
Dưới góc độ cá nhân, kỹ năng thuyết trình giúp tăng sự tự tin, tăng khả năng
nói trước đám đông, truyền tải được tư duy, suy nghĩ của bản thân, kiểm soát được
lời nói, hành động, nhận biết được cảm xúc, mong muốn của người nghe. Dưới góc
độ doanh nghiệp, kỹ năng thuyết trình giúp nhà quản trị truyền tải thông điệp, khích
lệ nhân viên, thuyết phục khách hàng, nhà đầu tư, cộng đồng. Trong bài thuyết trình
của mình với sinh viên, Warren Buffett, một trong những tỷ phú, doanh nhân thành
công nhất thế giới đã từng nói, kỹ năng thuyết trình là rất cần thiết, sinh viên cần
được học, rèn luyện kỹ năng này trong thời gian học đại học chứ không phải sau khi
ra trường. Điều này càng khẳng định, sinh viên trong trường đại học cần được đào
tạo, rèn luyện kỹ năng thuyết trình bên cạnh các kiến thức chuyên môn. Thực tế đáng
buồn, theo một khảo sát của Học viện Giáo dục Việt Nam năm 2009, 83% sinh viên
ra trường không có các kỹ năng mềm. Trong đó bao gồm cả kỹ năng thuyết trình. Đa
số các trường đại học ở Việt Nam chưa có sự quan tâm đúng mực trong việc đào tạo
kỹ năng thuyết trình cho sinh viên; hoặc có yêu cầu sinh viên thực hiện thuyết trình
nhưng chỉ mang tính tự phát. Việc đánh giá kỹ năng thuyết trình cũng chưa được dựa
trên các tiêu chí rõ ràng. Bài viết sẽ tổng quan các nghiên cứu về nội dung, tiêu chí
đánh giá kỹ năng thuyết trình, tạo tiền đề cho việc đánh giá chính xác hơn kỹ năng
thuyết trình của sinh viên.
323
- 2. Thuyết trình và tiêu chí đánh giá kỹ năng thuyết trình
Nhiều nghiên cứu đã minh chứng và khẳng định, kỹ năng thuyết trình đóng vai
trò quan trọng trong đào tạo (Langan và cộng sự, 2005; De Grez, Valcke và Roozen,
2012) cũng như thực tiễn kinh doanh (Campbell và cộng sự, 2001). Nhiều trường đại
học trên thế giới đã rất chú trọng việc phát triển kỹ năng thuyết trình của sinh viên.
Campbell và cộng sự cũng khẳng định tầm quan trọng của kỹ năng thuyết trình trong
đào tạo và thực tiễn doanh nghiệp. Trong đào tạo, các sinh viên thường xuyên được
yêu cầu thực hiện các bài thuyết trình hay tham gia hội thảo, trao đổi để trình bày về
các kết quả nghiên cứu. Việc sử dụng thành thạo kỹ năng thuyết trình giúp sinh viên
thể hiện được tư duy, quan điểm ở mức độ cao hơn (Maes, Weldy & Icenogle, 1997).
Sundrarajun và Kiely (2010) thì cho rằng năng lực, tính cách của sinh viên sẽ được bộc
lộ, phát huy thông qua kỹ năng thuyết trình. Để hiểu về kỹ năng thuyết trình, cần hiểu
rõ về bản chất thuyết trình và kỹ năng cần thiết khi thuyết trình.
Vậy, thuyết trình là gì? Burns, Joyce và Gollin (1996) cho rằng thuyết trình là
một hình thức của giao tiếp và có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức khác
nhau. Levin & Topping (2006) thì cho rằng thuyết trình là bài diễn thuyết được lập
kế hoạch và tập luyện để truyền đạt thông tin chứ không phải thông qua đọc các ghi
chú. Với Nguyễn Đông Triều (2015), thuyết trình là trình bày bằng lời nói trước
nhiều người nghe về một vấn đề nào đó nhằm cung cấp thông tin hoặc thuyết phục,
gây ảnh hưởng đến người nghe. Để phân loại thuyết trình, tác giả này cho rằng cần
dựa trên mục tiêu. Theo đó, bao gồm 3 loại thuyết trình: (1) thuyết trình để cung cấp
thông tin; (2) thuyết trình để thuyết phục; và (3) thuyết trình để gây cảm hứng.
Thuyết trình có thể thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, từ bài thuyết trình
được chuẩn bị cẩn thận với thời lượng cả giờ đồng hồ cho tới các bài thuyết trình
mang tính tự phát chỉ vài phút.
Để thuyết trình tốt, sinh viên cần có kỹ năng. Theo từ điển kinh doanh, kỹ năng
là năng lực (khả năng) của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành
động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) nhằm tạo ra kết quả mong
đợi. Theo đó, kỹ năng thuyết trình được hiểu là các kỹ năng cần thiết để truyền tải
hiệu quả nội dung tới nhóm đối tượng người nghe. Việc đánh giá kỹ năng thuyết
trình của sinh viên cũng cần được dựa trên các tiêu chí nhất định. Nhiều nghiên cứu
đã chỉ ra các tiêu chí khác nhau cần sử dụng trong đánh giá kỹ năng thuyết trình.
Joughin (2007) cho rằng cần đánh giá kỹ năng thuyết trình dựa trên 3 tiêu chí chính:
truyền tải ý tưởng, truyền tải nội dung và sự thuyết phục đối với người nghe.
Sundrarajun và Kiely (2010) cho rằng kỹ năng thuyết trình cần được tích hợp giữa
ngôn ngữ (giọng nói, nhịp độ...) và phi ngôn ngữ (tiếp xúc mắt, cử chỉ, ngôn ngữ cơ
324
- thể, biểu lộ khuôn mặt...). Theo Shyam S.Bhati (2012), kỹ năng thuyết trình được
đánh giá dựa trên nội dung, cấu trúc bài thuyết trình, việc sử dụng các phương tiện
hỗ trợ, thời gian, cách truyền đạt (giọng nói, cử chỉ, giao tiếp mắt), phối hợp nhóm,
kiểm soát tình huống. Với Freeman và Lewis (1998), đánh giá kỹ năng thuyết trình
của sinh viên có thể dựa trên 2 nhóm tiêu chí chính: nội dung và trình bày. Kovač và
Sirković (2012) thì cho rằng ý tưởng, cấu trúc và trả lời câu hỏi được coi là nội
dung. Còn với phần trình bày, Pearce và Lee (2009) cho rằng sự tự tin, cô đọng,
sự phản hồi với người nghe, giao tiếp, ngôn ngữ cơ thể là những yếu tố cần được
quan tâm.
Đánh giá thuyết trình thông qua ngôn ngữ
Sử dụng hiệu quả ngôn ngữ là chìa khóa quan trọng trong kỹ năng thuyết trình
(Gelula, 1997; Cheng và Warren, 2005). Nghiên cứu của Christ (1994) cho rằng
những người có vốn từ phong phú luôn được đánh giá cao trong các phần thuyết
trình. Việc sở hữu vốn từ phong phú giúp người thuyết trình dễ dàng thể hiện ý nghĩ,
dễ dàng thuyết phục người nghe. Người có vốn từ phong phú cũng dễ dàng trong
việc kiểm soát cách trình bày, kiểm soát lời nói của mình. Cùng việc đồng tình với
Christ khi cho rằng vốn từ là quan trọng, Luoma (2004) và Cheng, Warren (2005)
còn cho rằng ngữ pháp cũng là tiêu chí đánh giá kỹ năng thuyết trình. Ngữ pháp tốt
giúp người thuyết trình truyền tải các suy nghĩ thành những cụm từ, câu có ý nghĩa
(Fender, 2001, Luoma, 2004). Ngoài ra, giọng nói cũng là một tiêu chí đánh giá kỹ
năng thuyết trình (Hincks, 2005; Pickering, 2004). Hincks (2005) nói thêm, một
giọng nói đều đều, không có điểm nhấn sẽ ảnh hưởng đến chất lượng thuyết trình.
Không chỉ vậy, kỹ năng thuyết trình cần được đánh giá dựa trên việc tổ chức
nội dung thuyết trình, trong đó việc sử dụng từ ngữ/cụm từ hay cách diễn đạt đóng
vai trò quan trọng (Hansen, 1994; Bloomfield và cộng sự, 2011). Các nội dung thuyết
trình được sắp xếp cẩn thận, rõ ràng và có chuyển tiếp giữa các đoạn cũng sẽ làm bài
thuyết trình thuyết phục hơn (Brindley và Slatyer, 2002). Đồng thuận với quan điểm
này, Hansen và Jensen(1994) và Aryadoust (2013), cho rằng các mốc chuyển tiếp rất
quan trọng trong việc thể hiện logic bài thuyết trình cũng như sự tiếp nối giữa các
đoạn, phần. Thiếu những mốc chuyển này, bài thuyết trình sẽ thiếu đi sự dẫn dắt đối
với người nghe (Chiang & Dunkel, 1992; Goh, 2002). Bởi trong nhiều trường hợp,
người nghe có thể không nhận ra sự tách biệt giữa các phần, nội dung, dẫn tới việc
hiểu nhầm hoặc không hiểu ý của người thuyết trình (Chiang & Dunkel, 1992).
Đánh giá thuyết trình thông qua phi ngôn ngữ
Thuyết trình sử dụng phi ngôn ngữ được thể hiện thông qua ngôn ngữ cơ thể
(Ekman & Friesen, 2003; Padula, 2009), vẻ bề ngoài (Berkun, 2010), giao tiếp mắt
325
- với người nghe hay quản lý thời gian (Palmer, 2011). Thông qua phi ngôn ngữ của
người trình bày, người nghe có thể nhận thức, ghi nhận và lĩnh hội các nội dung. Phi
ngôn ngữ cần được lồng ghép phù hợp với bài thuyết trình để minh họa, dẫn chứng
cho các nội dung trình bày (Comfort và Utley, 1996). Nói đến phi ngôn ngữ trong
thuyết trình, Padula (2009) cho rằng biểu lộ gương mặt và giao tiếp bằng mắt là
những tiêu chí rất quan trọng để kết nối giữa người trình bày và người nghe.
Sweeney (1997) cũng nhấn mạnh, giao tiếp bằng mắt không có nghĩa là nhìn chằm
chằm vào người nghe. Ngoài ra, tác giả Berkun (2010) cũng cho rằng vẻ bề ngoài,
trang phục và quản lý thời gian trong thuyết trình cũng là những tiêu chí cần được sử
dụng để đánh giá kỹ năng thuyết trình.
Đánh giá thuyết trình thông qua sử dụng công cụ hỗ trợ
Một số nhà nghiên cứu cho rằng, kích thích thị giác trong thuyết trình có thể
được xếp vào nhóm giao tiếp phi ngôn ngữ (Ginther, 2002; Marcovitz, 2004; Berkun,
2010). Một số khác lại không cho rằng như vậy. Nhưng dù thế nào, việc sử dụng các
công cụ hỗ trợ trong thuyết trình để kích thích thị giác sẽ giúp người nghe ghi nhớ
hơn nội dung bài thuyết trình (Ginther, 2002). Bên cạnh đó, Schmidt-Weigand,
Kohnert và Glowalla (2010a, 2010b) bổ sung rằng, để bài thuyết trình thu hút hơn,
người thuyết trình cần kích thích cả thị giác và thính giác. Điều đó có nghĩa, trong
thuyết trình cần có sự phối hợp cả hình ảnh và âm thanh. Tuy vậy, cần lưu ý rằng
việc sử dụng kết hợp hình ảnh và âm thanh cần đảm bảo người nghe không bị phân
tâm mà bỏ lỡ các nội dung quan trọng (Tabbers, Martens và Van Merriënboer, 2004;
Ayers và Sweller, 2005). Do vậy, một trong những nội dung đánh giá kỹ năng thuyết
trình là việc sử dụng các công cụ hỗ trợ để kích thích thị giác và thính giác có phù
hợp hay không. Một trong số các công cụ hỗ trợ thuyết trình phổ biến nhất là được sử
dụng trong thuyết trình là phần mềm PowerPoint. Mặc dù vẫn còn nhiều tranh luận
xoay quanh các lợi ích, bất lợi của phần mềm này nhưng PowerPoint vẫn nổi lên như
một công cụ hỗ trợ tích cực cho người thuyết trình trong việc thu hút sự quan tâm của
người nghe, giúp diễn giải nội dung một cách rõ ràng (Mayer và Johnson, 2008). Tuy
vậy, cũng có ý kiến cho rằng PowerPoint hạn chế sự tương tác của người thuyết trình
và người nghe (Kalyuga, 2011; Kirschner, Kester, & Corbalan, 2011; Mayer, 2009).
Từ những nghiên cứu được thực hiện liên quan đến tiêu chí tiêu chí cần
được sử dụng trong đánh giá thuyết trình, tác giả đưa ra tổng hợp trong Bảng 1
dưới đây.
326
- 3. Kết luận
Có không ít các nghiên cứu được thực hiện về các tiêu chí đánh giá kỹ năng
thuyết trình của sinh viên. Điều đó khẳng định tầm quan trọng của kỹ năng thuyết
trình trong đào tạo và thực tiễn doanh nghiệp. Từ những nghiên cứu trên, có thể thấy
kỹ năng thuyết trình cần được đánh giá trên những tiêu chí chính như ngôn ngữ, phi
ngôn ngữ hay việc sử dụng các công cụ hỗ trợ. Với mục đích tổng hợp các tiêu chí
đánh giá kỹ năng thuyết trình đã được nghiên cứu, bài viết mong muốn cung cấp tiền
đề để đánh giá chính xác hơn kỹ năng này của sinh viên.
327
- Bảng 1. Tổng hợp các tiêu chí sử dụng trong đánh giá kỹ năng thuyết trình của sinh viên
De Grez và cộng sự
Brindley & Slatyer
Freeman & Lewis
Ekman & Friesen
Kovač & Sirković
Chiang & Dunkel
Campbell & cộng
Mayer& Johnson
Hansen & Jensen
Weigand, & cộng
Kirschner &cộng
Levin & Topping
Cheng, Warren
Bloomfield &
Sundrarajun
Pickering
Sweeney
Kalyuga
Berkun
&Kiely
Luoma
Fender
Padula
cộngsự
Hincks
Christ
Bhati
Silvis
sự
sự
sự
1992
1994
1994
1997
1998
2001
2001
2002
2003
2004
2004
2005
2005
2006
2008
2009
2010
2010
2010
2011
2011
2011
2012
2012
2012
2015
Vai trò của kỹ năng thuyết trình
Đối với đào tạo X X
Đối với doanh nghiệp X
Đánh giá kỹ năng thuyết
trình qua ngôn ngữ
Nội dung, cấu trúc thuyết X X
X
trình
Vốn từ X
Ngữ pháp X X X X
Âm lượng giọng nói X X X X
Nhịp độ giọng nói X
Cách diễn đạt, chuyển đoạn X X X X X
Đánh giá kỹ năng thuyết
trình qua phi ngôn ngữ
Ngôn ngữ cơ thể X X
Ý tưởng X
Vẻ bề ngoài X
Giao tiếp bằng mắt X X
Nét mặt X
Quản lý thời gian X X
Đánh giá kỹ năng thuyết
trình qua việc sử dụng
công cụ hỗ trợ
Hỗ trợ hình ảnh X X
Hỗ trợ âm thanh X X
Không phụ thuộc vào ghi chú X
Sử dụng PowerPoint X X X
** Ghi chú: Dấu (X) thể hiện các tiêu chí mà tác giả đề cập trong đánh giá kỹ năng thuyết trình
Nguồn: Tác giả tổng hợp
328
- TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 Behnke, R. R., & Sawyer, C. R. (2000). Anticipatory anxiety patterns for male and
female public speakers. Communication Education, 49, 187195.
2 Bloomfield, A., Wayland, S. C., Rhoades, E., Blodgett, A., Linck, J., & Ross, S.
(2011). What makes listening difficult? Factors affecting second language
listening comprehension. College Park: The University of Maryland Center for
Advanced Study of Language.
3 Brindley, G., & Slatyer, H. (2002). Exploring task difficulty in ESL listening
assessment. Language Testing, 19, 369394.
4 Brown, H. (2000). Personality Factors. Principles of Language Learning and
Teaching. New York: Pearson education.
5 Cheng, W., & Warren, M. (2005). Peer assessment of language proficiency.
Language Testing, 22, 93121.
6 Christ, W. G. (Ed.). (1994). Assessing communication education: A handbook for
media, speech, and theatre educators. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
7 De Grez, L., Valcke, M., & Roozen, I. (2009). The impact of an innovative
instructional intervention on the acquisition of oral presentation skills in higher
education. Computers & Education, 53, 112120.
8 Hincks, R. (2005). Measures and perceptions of liveliness in student oral
presentation speech: A proposal for an automatic feedback mechanism. System,
33, 575591.
9 Kirschner, F., Kester, L., & Corbalan, G. (2011). Cognitive load theory and
Multimedia learning, task characteristics and learning engagement: The current state
of the art. Computers in Human Behavior, 27(1), 1-4. doi:10.1016/j. chb.2010.05.003
10 Luoma, S. (2004). Assessing speaking. Cambridge, UK: Cambridge University
Press.
11 Shyam S.Bhati (2012). The effectiveness of oral presentation assessment in a
Finance subject: An empirical examination, Journal of University Teaching &
Learning Practice.
12 Quynh Hoa (2009), Graduates need more soft skills, truy cập ngày 1 tháng 9 năm
2017, từ http://vietnamnews.vn/society/employment/194852/graduates-need-
more-soft-skills-says-expert.html#e54zCOIbgKImuf6o.97
13 Nguyễn Đông Triều (2015), Kỹ năng thuyết trình, truy cập ngày 3 tháng 9 năm
2017, từ
http://viendoanhtri.vhu.edu.vn/Resources/Docs/SubDomain/viendoanhtri/KN
%20THUYET%20TRINH.pdf
330
|
