BÁO CÁOCHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA LIÊN MINH CHÂUÂU SAU CHIẾN TRANH LẠNH1Sau chiến tranh lạnh, Liên minh châu Âu (EU) đã có nh ững b ước ti ếntrong chính sách đối ngoại của mình khẳng định m ột ch ủ th ể th ốngnhất – một chủ thể có vị thế cao trên trường quốc tế, đặc biệt trong v ấnđề giải quyết các vấn đề khu vực và thế giới. Bài viết sẽ trình bày m ộtcách khái quát về chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu sau chi ếntranh lạnh.1. Cơ sở chính sách đối ngoại của Liên minh Châu Âu.Ngay từ khi hình thành Cộng đồng Than và Thép châu Âu (ECSC),nhiều ý tưởng liên minh chính trị, chính sách đối ngoại chung đã đ ượcđưa ra trong quá trình nhất thể hóa châu Âu. Sau chiến tranh l ạnh, đ ặtnền móng cho sự khởi đầu thống nhất châu Âu phù h ợp v ới nh ững bi ếnđộng trên thế giới và trong khu vực, các nước thành viên đã nh ất trí đ ưaChính sách An ninh và Đối ngoại chung (CFSP) vào Hiệp ước Maastrichtnăm 1992. Hiệp ước Maastricht đã khẳng định: “Các n ước thành viên sẽcố gắng cùng nhau xây dựng và thực hiện một chính sách đ ối ngo ạichung cho châu Âu”, nhưng quy định trong Hiệp ước xác đ ịnh bằngnhững thuật ngữ chung chung: “nhằm bảo vệ những giá trị chung, lợi íchcơ bản và sự độc lập của Liên minh”, “... nhằm phát triển và củng cố nềndân chủ và nhà nước pháp quyền, đề cao quyền con người và nh ữngquyền tự do cơ bản”1 . Khó khăn ở đây đó là sự “bất đồng ý ki ến” gi ữacác quốc gia thành viên và thiếu đi “một văn bản pháp lí chung cho toànEU”2.1 Đặng Minh Đức (2015), “Chính sách an ninh và đối ngoại chung của Liên minh châu Âu và m ột số g ợi ý cho xâydựng cộng đồng an ninh – chính trị ASEAN”, Viện nghiên cứu Châu Âu, số 177, tr. 20.2 Đinh Công Tuấn (2010), Một số vấn đề chính trị - kinh tế nổi bật của Liên minh châu Âu trong giai đo ạn 2011 –2020 và tác động đến Việt Nam, Viện nghiên cứu châu Âu, tr. 17.2Một bước tiến có ý nghĩa quan trọng là việc 27 nước thành viên đãcùng nhau kí kết Hiệp ước Libson vào tháng 12/2007. Hiệp ước Libsonđã sửa đổi những thiếu sót của Hiệp ước Maastricht và nh ững bản Hiệpước sau đó như việc có thêm chức danh “Đại diện cao cấp về chính sáchđối ngoại và an ninh” hay gia tăng các lĩnh vực chính sách c ần đ ược Ngh ịviện châu Âu thông qua với một số vấn đề nhạy cảm như an ninh, t ưpháp và nhập cư 3.2. Mục tiêu chính sách đối ngoại của EU.Thứ nhất là bảo vệ các giá trị chung, lợi ích cơ bản và độc lập củaEU. Việc chính sách An ninh và Đối ngoại chung ra đ ời “kh ẳng đ ịnh m ộtchâu Âu thống nhất toàn diện hơn về mọi mặt, tạo ra m ột không giankinh tế - chính trị, dân chủ, ổn định và phát triển” 4. Điều này nhằm mụcđích nâng cao vị thế chính trị trên trường quốc tế, tạo ra sự cân bằnghơn với Mỹ ở châu Âu.Thứ hai là tăng cường môi trường an ninh của toàn Liên minh . Yếutố quân sự đã được thêm vào CFSP với tên gọi Chính sách an ninh qu ốcphòng châu Âu (CSDP) vào năm 1999 nhằm nâng cao cơ chế ph ối h ợphiệu quả trong lĩnh vực an ninh. Ngày nay, những nguy cơ mới tr ực tiếpđe dọa đến an ninh mà Liên minh đang tập trung đối phó đó là kh ủng b ố,an ninh năng lượng và bất ổn hậu khủng hoảng...Thứ ba là duy trì hòa bình và đảm bảo an ninh quốc tế. Đây đượccoi là nghĩa vụ quốc tế của một chủ thể trong quan hệ quốc tế dựa trên3 Đinh Công Tuấn (2010), Một số vấn đề chính trị - kinh tế nổi bật của Liên minh châu Âu trong giai đo ạn 2011 –2020 và tác động đến Việt Nam, Viện nghiên cứu châu Âu, tr. 20.4,5 Tạ Chí Hiển (2014), Chính sách Đối ngoại và An ninh chung của liên minh châu Âu trong giai đo ạn hi ện nay ,Luận văn cử nhân Quan hệ quốc tế, Học viện Ngoại Giao, Hà Nội, tr. 24.3nguyên tắc của Hiến chương Liên Hợp Quốc - “bình đẳng về chủ quy ềngiữa các nước, tôn trọng và làm tròn nghĩa vụ quốc tế, giải quyết hòabình các tranh chấp quốc tế, từ bỏ dùng vũ lực và đe d ọa dùng vũ l ựctrong quan hệ quốc tế”5Thứ tư là tăng cường hợp tác quốc tế. Đây là một mục tiêu quantrọng vì trong bối cảnh toàn cầu hóa, sự phụ thuộc lẫn nhau giữa cácchủ thể tăng lên đáng kể. Hợp tác là để phát triển kinh tế, ổn đ ịnh anninh – chính trị, và qua đó để mở rộng tầm ảnh hưởng ra toàn c ầu.3. Quá trình triển khai chính sách đối ngoại của EU.a) Quá trình triển khai trước đâyThực hiện theo Hiệp ước Maastricht, EU triển khai các hoạt động anninh đối ngoại dựa vào Chính sách Đối ngoại và An ninh chung. EU ch ủtrương đẩy mạnh quan hệ hợp tác trên mọi lĩnh vực với các nước côngnghiệp phát triển (Mỹ, Nhật), các nước Đông Âu và Liên Xô cũ, các n ướcđang phát triển, chủ yếu là dựa trên cơ sở của sự hợp tác về th ương m ạivà những liên kết chung.Trong thời gian này, “EU đã có sự chuy ển hướng ưu tiên đối v ới khuvực châu Á – Thái Bình Dương”. Ngày 14/7/1994, EU đã tri ển khai m ột“chiến lược mới hướng tới châu Á” 6 với mục đích là duy trì vai trò dẫnđầu của EU trong nền kinh tế - chính trị thế giới và đ ảm bảo đ ược l ợiích chung của châu Âu trong khu vực châu Á. Ví dụ nh ư EU đẩy m ạnh đ ốithoại song phương, đa phương, tăng cường hợp tác trong nh ững v ấn đềtoàn cầu như “chống khủng bố quốc tế, bảo vệ môi trường, ch ống ph ổ56,7 Nguyễn Xuân Sơn, Nguyễn Văn Du (2006), Chiến lược đối ngoại của các nước lớn và quan hệ với Việt Namtrong hai thập niên đầu thế kỉ XXI, Nxb. Chính tr ị quốc gia, Hà N ội, tr. 136.4biến vũ khí giết người hàng loạt, chống đói nghèo” 7 hay đầu tư, trao đổithương mại với các nước châu Á.Về vấn đề phòng vệ Khối Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) v ẫnđóng vai trò trọng yếu trong phòng thủ châu Âu. “Nhi ệm v ụ Peterberg”được đề ra trong Chính sách An ninh và Quốc phòng châu Âu là nh ữnghành động sử dụng lực lượng quân sự nhằm mục đích nhân đạo, gi ữ gìnvà kiến tạo hòa bình 8, cũng là bước tiến mới trong lĩnh vực phòng vệcủa EU. Đặc biệt sự xuất hiện trên các mặt trận với nhiệm vụ hòa bình,điển hình là nhiệm vụ trên đất Bosnia Hergegovina đầu năm 2003 cànglàm tăng sức ảnh hưởng, thể hiện rằng EU “có xu thế vươn lên xây d ựngmột nền phòng thủ châu Âu có bản sắc riêng và độc l ập nh ằm h ạn ch ếbớt ảnh hưởng và lệ thuộc vào Mỹ”9b) Quá trình triển khai chính sách hiện nay“Chính Sách Láng Giềng Châu Âu (ENP) được phát triển vào năm2004, nhằm tránh sự xuất hiện của đường phân chia m ới gi ữa m ột EUmở rộng và các quốc gia láng giềng, thay vào đó, ENP nhắm t ới m ục đíchcủng cố sự thịnh vượng, tính ổn định và an ninh của tất cả các bên liênquan”10. Mục đích chính của EU là thúc đẩy việc sát nh ập các n ước lánggiềng Đông Âu vào EU và đóng góp vào công cuộc dân chủ hóa ở khu v ựcnày, giải quyết vấn đề an ninh năng lượng. EU đã th ực hiện các cuộcđàm phán song phương, đàm phán tự do hóa th ị th ực v ới các n ước lánggiềng phía Đông nhằm thúc đẩy liên kết chính trị và hội nh ập kinh t ế78 Tạ Chí Hiển (2014), Chính sách Đối ngoại và An ninh chung của liên minh châu Âu trong giai đo ạn hi ện nay , Luậnvăn cử nhân Quan hệ quốc tế, Học viện Ngoại Giao, Hà Nội, tr. 349 Nguyễn Xuân Phách (1999), Chính sách đối ngoại của một số nước sau chiến tranh lạnh , Hà Nội, tr. 72.10 Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam, Chính Sách Láng Giềng Châu Âu,http://eeas.europa.eu/delegations/vietnam/what_eu/neighbourhood_policy_eastern_partnership/index_vi.htm(truy cập vào ngày 3/10/2016)5bằng cách thiết lập khu vực thương mại tự do. Ngoài ra, EU cũng cónhững sáng kiến mới, chẳng hạn như cơ sở khu dân cư xã h ội và Quỹchâu Âu vì dân chủ và hứa sẽ chi tiêu viện trợ cho khu v ực này giai đoạn2014 – 2020. Tuy nhiên, vấn đề an ninh năng l ượng, EU xúc ti ến d ự án“hành lang khí đốt” do sức ép từ Nga trong việc kiểm soát 30% l ượng khiđốt của các thành viên EU tiêu tốn một ngân sách rất lớn cho việc này.EU rất tích cực với các nhiệm vụ quân sự ở châu Phi cũng nhưnhiệm vụ nhân đạo trên lục địa này ngay từ năm 2003. Châu Phi là n ơimà EU cho thấy khả năng quân sự của mình, một cách độc lập và khôngcó sự can thiệp trực tiếp của Mỹ và NATO. EU thành l ập Phái b ộ hu ấnluyện cảnh sát ở Mali với tên gọi EUCAP Sahel Mali, m ột nhiệm v ụ đàotạo dân sự được gọi là EUCAP Sahel Niger vào tháng 7/2012 nhằm nângcao an ninh tại các khu vực Sahel và Niger. Ngoài ra, m ột th ỏa thuận gi ữaEU và Cộng hòa Trung Phi cho phép các hoạt đ ộng c ủa EU di ễn ra mangtên EURFOR-RCA11.Các cuộc nổi dậy ở thế giới Ả Rập do các vấn đề dân chủ tiến bộ,tranh chấp đảng phái đã thúc đẩy sự thay đổi quyền lực ở Trung Đông vàBắc Phi (MENA), có khả năng tác động đến vị trí và sự ảnh h ưởng c ủaEU tại khu vực này. Do vậy, chính sách của EU chủ yếu nhằm mục đíchtìm kiếm sự ổn định chính trị tại khi vực MENA . Ví dụ cuộc xung độtSyria khiến “EU năm 2013 ban hành 19 lệnh trừng phạt bao g ồm cácbiện pháp cấm vận với chính phủ nước này vì sử dụng vũ khí hóa h ọc”,“phong tỏa tài sản Syria ở nước ngoài”, “cấm hơn 100 người ra n ướcngoài”12. Trong lĩnh vực quản lí khủng hoảng, EU cũng đang ti ếp t ục11 European Union External Action, EUFOR RCA, http://eeas.europa.eu/archives/csdp/missions-andoperations/eufor-rca/index_en.htm (truy cập ngày 3/10/2016)12 Tạ Chí Hiển (2014), Chính sách Đối ngoại và An ninh chung của liên minh châu Âu trong giai đo ạn hi ện nay ,Luận văn cử nhân Quan hệ quốc tế, Học viện Ngoại Giao, Hà Nội, tr. 446triển khai các nhiệm vụ hỗ trợ cảnh sát tại những khu vực khác nh ư Iraq(66 nhân viên), Palestine (70), Afghanistan (350), Bosnia-Herzegovina(600). CFSP cũng chú trọng vấn đề chống phổ biến vũ khí hạt nhân b ằngsức ép về kinh tế và chính trị, đặc biệt là đối với Iran đ ơn gi ản đ ể tránhkhỏi một cuộc chiến.TÀI LIỆU THAM KHẢOSách, tạp chí, báo cáo1. Đặng Minh Đức (2015), “Chính sách an ninh và đối ngoại chung củaLiên minh châu Âu và một số gợi ý cho xây dựng cộng đồng an ninh –chính trị ASEAN”, Viện nghiên cứu Châu Âu, số 177, tr. 19–29.2. Đinh Công Tuấn (2010), Một số vấn đề chính trị - kinh tế n ổi bậtcủa Liên minh châu Âu trong giai đoạn 2011 – 2020 và tác đ ộng đến ViệtNam, Viện nghiên cứu châu Âu, Hà Nội.3. Nguyễn Xuân Phách (1999), Chính sách đối ngoại của một số nướcsau chiến tranh lạnh, Hà Nội.4. Nguyễn Xuân Sơn, Nguyễn Văn Du (2006), Chiến lược đối ngoại củacác nước lớn và quan hệ với Việt Nam trong hai thập niên đầu thế kỉ XXI ,Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.5. Tạ Chí Hiển (2014), Chính sách Đối ngoại và An ninh chung của liênminh châu Âu trong giai đoạn hiện nay , Luận văn cử nhân Quan hệ quốctế, Học viện Ngoại Giao, Hà Nội.Nguồn trực tuyến76. Phái đoàn Liên minh châu Âu, Chính Sách Láng Giềng Châu Âu,http://eeas.europa.eu/delegations/vietnam/what_eu/neighbourhood_policy_eastern_partnership/index_vi.html7.EuropeanUnionExternalAction,EUFORRCA,http://eeas.europa.eu/archives/csdp/missions-and-operations/euforrca/index_en.htm89 |
