Show Kéo xuống để xem hoặc tải về! 27 CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA Nguyễn Minh Châu A. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức – Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra sự thật : đằng sau bức ảnh rất đẹp về chiếc thuyền trong sương sớm mà anh tình cờ chụp được là số phận đau đớn của người phụ nữ và bao ngang trái trong một gia đình làng chài. – Thấy được nghệ thuật kết cấu độc đáo, cách triển khai cốt truyện, khắc họa nhân vật của cây bút viết truyện ngắn có bản lĩnh và tài hoa. 2. Kĩ năng – Đọc – hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại. 3. Tư duy, thái độ – Thấu hiểu : mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, không thể đơn giản, sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người. B. Phương tiện GV: Sách giáo khoa, sách giáo viên, giáo án. HS: Sách giáo khoa, vở soạn, vở ghi. C. Phương pháp – Tóm tắt truyện, điểm các nhân vật chính, chia đoạn. – Chú ý hoạt động của HS. – Nêu vấn đề. D. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp Lớp Tiết 70 Sĩ số HS vắng 12A3 12A4 12A5 2. Kiểm tra bài cũ – Phân tích hình ảnh của nhân vật Chiến? – Phân tích hình ảnh của nhân vật Việt? – Hai chị em Việt và chiến có những nét gì giống nhau và khác nhau trong tính cách? – Phát biểu cảm nhận về hình ảnh chị em, Việt và Chiến khiêng bàn thờ ba má sang gởi chú Năm . 3. Bài mới: Hoạt động 1. Hoạt động trải nghiệm Nguyễn Minh Châu (NMC) “thuộc trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc). Sự tinh anh, tài năng ấy thể hiện ở quá trình đổi mới tư duy nghệ thuật. Văn học cách mạng trước 1975 thước đo giá trị chủ yếu của nhân cách là sự cống hiến, hy sinh cho cách mạng. Sau 1975 văn chương trở về với đời thường và NMC là một trong những nhà văn đầu tiên của thời kỳ đổi mới đã đi sâu khám phá sự thật đời sống ở bình diện đạo đức, thế sự. Khi làm cho người đọc, ý thức về sự thật, nhìn thẳng vào sự thật, phát hiện nhiều mối quan hệ phức tạp thì văn chương đã ít nhiều đáp ứng nhu cầu nhìn nhận và hoàn thiện nhiều mặt của nhân cách con người. Truyện Chiếc thuyền ngoài xa của NMC giúp chúng ta hiểu rõ hơn hướng phát hiện đời sống và con người mới mẻ này. HOẠT ĐỘNG CỦA GV HOẠT ĐỘNG CỦA HS TIẾT 70 Hoạt động 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới ? Em hãy nêu vài nét chính về tác giả? Trước 1975, sáng tác của Nguyễn Minh Châu mang cảm hứng sử thi lãng mạn. ?Giới thiệu vài nét về tác phẩm? – Hoàn cảnh ra đời? – Xuất xứ? – Đặc sắc nội dung và nghệ thuật? ?Hãy chia bố cục tác phẩm? ?Lúc bình minh trên biển người nghệ sĩ có những phát hiện nào? ?Em hãy tìm một cụm từ mà Nguyễn Minh Châu sử dụng trong đoạn đầu tác phẩm để gọi tên cho phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh? Đọc diễn cảm đoạn văn miêu tả "cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh". ?Cảnh thuyền đánh cá thu lưới vào lúc bình minh hiện lên như thế nào dưới ngòi bút của Nguyễn Minh Châu? ?Cảm xúc của người nghệ sĩ Phùng trước vẻ đẹp ấy? ?Khi chiếc thuyền chài vào bờ, người nghệ sĩ nhiếp ảnh phát hiện điều gì? => người nghệ sĩ kinh ngạc, bất bình, “không thể chịu được, không thể chịu được” (anh vứt máy ảnh xuống đất chạy nhào tới). Phát hiện của người nghệ sĩ như "một thứ nước rửa ảnh sẽ làm nổi hình, nổi sắc nhân vật, làm nổi bật vấn đề tư tưởng của tác giả" (Nguyễn Đăng Mạnh). Hết tiết 70, chuyển sang tiết 71 Lớp Tiết 71 Sĩ số HS vắng 12A3 12A4 12A5 ?Nếu em là người đàn bà, em sẽ xử sự như thế nào? ?Em hãy tóm tắt nội dung câu chuyện mà người đàn bà đã tự bạch. ?Qua câu chuyện về cuộc đời, người đàn bà em có suy nghĩ, cảm nhận, đánh giá gì ? ?Thái độ của người đàn bà trước hiện thực cuộc đời? ?Ý đồ của nhà văn khi xây dựng nhân vật người đàn bà này ? ? Suy nghĩ về người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng ? (Phùng trước và sau khi gặp người đàn bà) ?Suy nghĩ về nhân vật chánh án Đẩu ? Liên hệ bản thân: mỗi chúng ta đều mắc bệnh Phùng, Đẩu… ? Cách xây dựng cốt truyện của NMC trong tác phẩm nào có gì độc đáo ? ? Nêu tóm tắt lại tình huống. ? Ý nghĩa của tình huống. ? Nhận xét về ngôn ngữ, nghệ thuật của tác phẩm. ? Ngôn ngữ người kể chuyện? ?Ngôn ngữ nhân vật: Giọng người đàn ông: thô bỉ, tàn nhẫn, tục tằn; người đàn bà: dịu dàng, xót xa, thấu trãi lẽ đời; Đẩu: nhiệt tình, tốt bụng… ?Tư tưởng chủ đề của tác phẩm là gì ? ?Đánh giá tổng quát về giá trị tác phẩm ? (GV gợi ý) Hoạt động 4. Hoạt động ứng dụng So với những truyện viết trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ (Vợ chồng A Phủ, Rừng xà nu, Những đứa con trong gia đình,…), Chiếc thuyền ngoài xa đã cho thấy những đổi mới nào của văn học Việt Nam sau 1975 (về đề tài, bút pháp, cái nhìn nghệ thuật về con người…) ? I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả: Nguyễn Minh Châu (1930-1989) – Một trong những nhà văn đi tiên phong trong công cuộc đổi mới văn học nước nhà. Là nhà văn “mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc). – Sau 1975 văn chương Nguyễn Minh Châu đi vào cuộc sống đời thường, mang đậm chất tự sự- triết lí. – Tác phẩm tiêu biểu: (SGK). 2. Tác phẩm: Chiếc thuyền ngoài xa – Sáng tác : 8/1983, in trong tập truyện ngắn cùng tên. – Tác phẩm mang đậm phong cách tự sự triết luận dung dị đời thường. – Bố cục: + Cảnh bình minh trên biển. + Câu chuyện ở toà án huyện. II. Đọc- hiểu văn bản 1. Cảnh bình minh trên biển a. Phát hiện 1: "cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh" – Vẻ đẹp trời cho mà cả đời bấm máy người nghệ sĩ chỉ có diễm phúc bắt gặp một lần: Mũi thuyền in… trên chiếc mui khum khum… + Một bức tranh mực tàu thời cổ. + Toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hoà. + Một vẻ đẹp toàn bích. => Những từ ngữ ấn tượng ca ngợi bức tranh thiên nhiên hoàn mĩ với vẻ đẹp cổ điển mà lãng mạn của bức tranh biển lúc bình minh. – Cảm xúc của người nghệ sĩ: ngây ngất, bay bổng, tràn ngập hạnh phúc đến mức anh "tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn". b. Phát hiện 2 Chiếc thuyền Hai vợ chồng thuyền chài. đẹp như mơ – Chồng: hành động vũ phu để giải toả. – Vợ: cam chịu, nhẫn nhục. – Thằng bé: như một viên đạn trên đường lao tới đích nhảy xổ vào gã đàn ông. Tâm hồn thăng hoa Tâm hồn choáng váng. => Một bi kịch ngang trái mà người nghệ sĩ phải chứng kiến đúng lúc cảm xúc nghệ thuật đang thăng hoa. * Người nghệ sĩ nhận ra rằng: đằng sau cái đẹp không phải bao giờ cũng là chân lí của sự hoàn thiện, là đạo đức. Cuộc đời vốn chứa đựng nhiều điều phức tạp, đầy mâu thuẫn. 2. Câu chuyện ở tòa án huyện a. Câu chuyện về người đàn bà làng chài – Gọi là “người đàn bà” một cách phiếm định =>người đàn bà vô danh như bao người đàn bà vùng biển khác. – Cuộc đời bất hạnh, chứa đầy mâu thuẫn, bi kịch: nghèo khổ, con đông, bị chồng hành hạ, đánh đập. – Thấu hiểu chồng. – Cam chịu, nhất quyết gắn bó với người đàn ông vũ phu ấy vì: + Trong cuộc mưu sinh đầy cam go để kiếm sống ngoài biển khơi cần có một người đàn ông khoẻ mạnh và biết nghề. + Những đứa con của bà cần được sống và lớn lên: "Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình" => Trong đau khổ triền miên, người đàn bà ấy vẫn chắt lọc được những niềm vui hạnh phúc nhỏ nhoi. Ẩn trong đó hạt ngọc ẩn sâu bên trong tâm hồn con người lao động lam lũ, vất vả. Qua đó, thấp thoáng hình ảnh người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, vị tha, đầy cảm thông. Ý nghĩa: mỗi người trong cuộc đời, nhất là người nghệ sĩ không thể nhìn cuộc sống và con người một cách đơn giản. b. Người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng – Vốn là nghệ sĩ, chiến sĩ, nhạy cảm với cái đẹp và ghét áp bức bất công. – Chưa hiểu hết những phức tạp của cuộc đời, của con người: “không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được”, vỡ lẽ nhiều điều, hiểu hơn về con người, cuộc đời. => Phùng là một nghệ sĩ chân chính, có trái tim nhân hậu: không chỉ say mê nghệ thuật mà còn luôn trăn trở, suy nghĩ về lẽ sống; biết thông cảm, sẻ chia và bênh vực cho những mảnh đời bất hạnh. Ý nghĩa: Thời đại mới đòi hỏi người nghệ sĩ cần có cái nhìn mới đa chiều về cuộc sống, con người. c. Chánh án Đẩu – Tin giải pháp anh lựa chọn cho người đàn bà là đúng nhất. – Thay đổi cái nhìn, hiểu hơn về con người, cuộc đời “Phải, phải, bây giờ tôi đã hiểu”. => Vị Bao Công vùng biển nhưng thiếu cái nhìn thực tế. 3. Nghệ thuật * Cách xây dựng cốt truyện giản dị mà độc đáo: – Tình huống mang ý nghĩa khám phá, phát hiện. – Những tình huống dồn dập diễn ra trong một khoảnh khắc, mạch truyện phát triển, mỗi nhân vật bộc lộ hết tính cách. * Nghệ thuật trần thuật: Ngôn ngữ người kể chuyện: Phùng hóa thân của tác giả tạo ra điểm nhìn trần thuật sắc sảo, khách quan, giàu sức thuyết phục. * Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách từng người. 4. Chủ đề tư tưởng: Cần có cái nhìn đa chiều, đa diện về con người, cuộc sống. Đặc biệt người nghệ sĩ cần đổi mới tư duy nghệ thuật để phù hợp với yêu cầu của thời kỳ mới của đất nước. III. Tổng kết – Vẻ đẹp ngòi bút NMC là vẻ đẹp toát ra từ tình yêu con người (Khát vọng tìm kiếm, phát hiện vẻ đẹp con người còn tiềm ẩn, khắc khoải lo âu trước cái ác, cái xấu.) – Vẻ đẹp của cốt cách nghệ sĩ đôn hậu, điềm đạm, chiêm nghiệm lẽ đời để rút ra triết lý nhân sinh sâu sắc. – Tác phẩm đặt ra những vấn đề mang tính thời sự nhưng có giá trị mọi thời, mọi người. HS so sánh, đánh giá khái quát : “Chiếc thuyền ngoài xa” đã cho thấy những đổi mới cơ bản của văn học Việt Nam sau 1975 : văn học trở về với những vấn đề của đời sống nhân sinh, quan tâm nhiều hơn đến những vấn đề đạo đức- thế sự (câu chuyện của người đàn bà hàng chài); hướng nội nhiều hơn, đi sâu vào thế giới nội tâm phức tạp và đầy mâu thuẫn của con người trong cuộc sống thường nhật (những mâu thuẫn và phức tạp trong tâm hồn người đàn bà vùng biển). Khác với giai đoạn trước – chủ yếu khắc họa con người trong mối quan hệ với cộng đồng , dân tộc – văn học giai đoạn này khai thác số phận cá nhân và thân phận con người đời thường (số phận người lao động nghèo vùng biển). Hoạt động 5. Hoạt động bổ sung 4. Củng cố – Nắm vững nội dung phần đọc – hiểu. – Tìm hiểu những nhân vật còn lại của tác phẩm. 5. Dặn dò – Học bài cũ. – Chuẩn bị bài: Thực hành về hàm ý. A: Xác định vấn đề cần giải quyết 1/Thầy -Giáo án -Phiếu bài tập, trả lời câu hỏi -Tranh ảnh về nhà văn, hình ảnh, phim về nhà văn Nguyễn Minh Châu; -Bảng phân công nhiệm vụ cho học sinh hoạt động trên lớp -Bảng giao nhiệm vụ học tập cho học sinh ở nhà 2/Trò trước) -Đọc trước ngữ liệu trong SGK để trả lời câu hỏi tìm hiểu bài -Các sản phẩm thực hiện nhiệm vụ học tập ở nhà (do giáo viên giao từ tiết -Đồ dùng học tập -Những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về cuộc đời và nghệ thuật: phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách đa diện; nghệ thuật chân chính luôn gắn với cuộc đời, vì cuộc đời. -Tình huống truyện độc đáo, mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống.Điểm nhìn nghệ thuật đa chiều. Lời văn giản dị mà sâu sắc, dư ba. a/ Nhận biết: HS nhận biết, nhớ được tên tác giả và hoàn cảnh ra đời của các tác phẩm. b/ Thông hiểu: HS hiểu và lí giải được hoàn cảnh sáng tác có tác động và chi phối như thế nào tới nội dung tư tưởng của tác phẩm. c/Vận dụng thấp: Khái quát được đặc điểm phong cách tác giả từ tác phẩm. d/Vận dụng cao: – Vận dụng hiểu biết về tác giả, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm để phân tích giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm văn xuôi thời hậu chiến; a/ Biết làm: bài nghị luận về một đoạn trích văn xuôi, về 1 ý kiến bàn về văn học; b/ Thông thạo: các bước làm bài nghị luận văn học a/ Hình thành thói quen: đọc hiểu văn bản truyện ngắn hiện đại; b/ Hình thành tính cách: tự tin , sáng tạo khi tìm hiểu văn bản truyện ngắn hiện đại; c/Hình thành nhân cách: -Biết nhận thức được ý nghĩa của truyện ngắn hiện đại Việt Nam sau 1975 trong lịch sử văn học dân tộc; -Có ý thức tìm tòi về thể loại, từ ngữ, hình ảnh, tình huống truyện… trong truyện hiện đại Việt Nam 1. KHỞI ĐỘNG ( 5 phút) Hoạt động của Thầy và trò Chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt, năng lực cần phát triển – B1:GV giao nhiệm vụ: +Trình chiếu tranh ảnh, cho hs xem tranh ảnh (CNTT) +Chuẩn bị bảng lắp ghép * HS: + Nhìn hình đoán tác giả Nguyễn Minh Châu + Lắp ghép tác phẩm với tác giả + Xem một đoạn video clip về cuộc sống của người dân vùng biển; -B4: GV nhận xét, chốt kiến thức và giới thiệu Vào bài: Sau năm 1975, miền Nam được giải phóng, Bắc Nam đã sum họp một nhà, đất nước Việt Nam bước vào giai đoạn xây dựng, phát triển trong hoà bình. Điều đó cũng đã mở ra cho văn học những tiền đề mới. Nhiều nhà văn đã trăn trở, tìm tòi hướng đi mới cho văn học: Khám phá đời sống ở phương diện đời thường, trên phương diện đạo đức, thế sự. Một trong những cây bút tiên phong mở đường tinh anh và tài năng nhất là nhà văn Nguyễn Minh Châu. Ta đã gặp một Nguyễn Minh Châu trong truyện ngắn đầy nghịch lý “Bến quê” và một lần nữa ta lại được tìm hiểu một truyện ngắn xuất sắc khác của ông – truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa”. 2. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC( 70 phút) Hoạt động của GV – HS Kiến thức cần đạt Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần Tiểu dẫn. (Chiếu ảnh Nguyễn Minh Châu) (?) Bằng hiểu biết của mình, em hãy trình bày những nét chính về tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của nhà văn Nguyễn Minh Châu? Nguyễn Minh Châu (1930-1989): trước năm 1975 là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn; từ đầu thập kỉ 80 của thế kỉ XX chuyển hẳn sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh, thuộc trong số những người mở đường tinh anh và tài
(?) Ấn tượng, suy nghĩ, cảm nhận, đánh giá về người đàn bà hàng chài? (?) Giả sử là người đàn bà hàng chài bị chồng đánh như thế, anh/ chị sẽ phản ứng như thế nào? Vì sao? Từ đó cho thấy nghĩa lí của cách hành xử của người đàn bà hàng chài như thế nào? (?) Từ việc tìm hiểu những phẩm chất, cuộc đời người đàn bà hàng chài, Nguyễn Minh Châu muốn nói lên điều gì? -B2: HS thực hiện nhiệm vụ
– “vốn là đứa con gái xấu lại rỗ mặt sau một bận lên đậu mùa”. Người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn trạc ngoài 40 ,thô kệch ,rỗ mặt ,lúc nào cũng xuất hiện với " khuôn mặt mệt mỏi " gợi ấn tượng về một cuộc đời nhọc nhằn lam lũ -Trong câu chuyện về cuộc đời mình, chị đã nhận thức được rất rõ sự kém may mắn của mình: “cũng vì xấu, trong phố không ai lấy, tôi có mang với một anh con trai của một hàng chài giữa phá hay đến nhà tôi mua bả về đan lưới”. + Hành động và lời nói của người chồng :“trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà, lão vừa đánh vừa thở hồng hộc, hai hàm răng nghiến ken két, cứ mỗi nhát quất xuống lão lại nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ, đau đớn: “Mày chết đi cho ông nhờ. Chúng mày chết hết đi cho ông nhờ”. + Trước hành động rất tàn bạo của người chồng, người đàn bà hàng chài đã "không hề kêu một tiếng, không chống trả cũng không tìm cách chạy trốn". + Chồng đánh như vậy, chị ta đâu có khóc điểm tính cách của từng người. Lời văn giản dị mà sâu sắc, đa nghĩa. b. Các nhân vật trong câu chuyện:-Nhân vật người đàn bà hàng chài Người đàn bà Vẻ bề ngoài Phẩm chất bên trong Xấu xí Vị tha, giàu đức hi sinh Lam lũ, rách rưới Chắt chiu hạnh phúc Cam chịu Sâu sắc trải đời đáng thương
+ Số phận kém may mắn: + Cuộc đời lam lũ, vất vả..gia đình đông con và nghèo khổ suốt hàng tháng, cả nhà vợ chồng con cái ăn toàn cây xương rồng luộc chấm muối, có khi bị chồng đánh thô bạo ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng. + Nỗi đau lớn trong tâm hồn: Nhận biết hoàn cảnh gia đình mình nếu tiếp tục con chị sẽ phạm tội, gia đình tan nát. * Tính cách:
|
