Một nhà văn đã nổi bật trên đấu trường văn học, làm cho các đồng nghiệp phải ngước nhìn với tôn trọng. Ông ta mang lại cho nghệ thuật viết một hình ảnh quý phái, cao quý, và một tác phẩm văn học mà Nguyễn Khải từng tỏ ra kinh ngạc, không biết liệu đó là do thiên tài văn chương hay do sự chân thành của tác giả. Người và tác phẩm đó chính là Nguyễn Tuân và truyện ngắn 'Chữ người tử tù'. Phạm Tiến Duật, người đến viếng Nguyễn Tuân khi ông mất, không giấu được sự ấn tượng, bày tỏ bằng bốn câu nói đầy cảm xúc: 'Cái râu, cái tóc của ông, không giống ai. Cái cách ăn, cách ngủ của ông, không giống ai. Văn chương độc đáo của ông, không ai có thể lặp lại. Do đó, ông sẽ sống mãi trong lòng chúng ta.' Nguyễn Tuân luôn nhất quán với tâm niệm đó, tìm kiếm một vẻ đẹp tinh tế, vẻ đẹp thuần khiết, thể hiện rõ nhất qua nhân vật Huấn Cao và tình huống truyện độc đáo, phản ánh chính con người của Nguyễn Tuân. Nguyễn Tuân (1910-1987), quê ở Hà Nội, từ một gia đình truyền thống Nho học. Ông là một nhà văn vĩ đại, nghệ sĩ suốt cuộc đời tìm kiếm cái đẹp, phong cách uyên bác, tài hoa và độc đáo, chuyên sâu vào viết tuỳ bút và truyện ngắn. Những tác phẩm nổi bật như 'Vang Bóng Một Thời', 'Một Chuyến Đi', 'Thiếu Quê Hương', và sau Cách Mạng tháng Tám, 'Sông Đà' - tập tùy bút. 'Chữ Người Tử Tù' được in trong tập 'Vang Bóng Một Thời', đầu tiên có tên là 'Dòng Chữ Cuối Cùng', nhưng khi chọn in, tác giả đã quyết định đổi thành 'Chữ Người Tử Tù'. Nhân vật chính là Huấn Cao (nguyên mẫu Cao Bá Quát), viên quản ngục và thầy thư, đặt ra trong một tình huống truyện độc đáo, với nhiều khó khăn và đối lập, nhưng chính điều đó làm nổi bật vẻ đẹp thuần khiết, tình cảm của nhân vật Huấn Cao. Theo nhà văn Nguyễn Minh Châu, 'tình cảnh truyện là bức tranh về tình thế câu chuyện, nơi mà sự sống hiện hữu rất sâu sắc, là khoảnh khắc chứa đựng toàn bộ một cuộc đời'. Câu chuyện thường thu hút độc giả bởi cốt truyện được kết nối thông qua nhiều sự kiện, trong đó có một sự kiện trung tâm, nặng trĩu, là bước ngoặt quan trọng, mở ra nội dung tư tưởng của toàn bộ tác phẩm. Trong truyện ngắn Chữ người tử tù, cũng có một tình huống truyện độc đáo, làm nổi bật hình tượng của nhân vật với những đặc điểm rõ nét, đồng thời đưa cao trào của câu chuyện lên đỉnh điểm. Ở đây, tình huống truyện chính là cuộc gặp gỡ đầy độc đáo, éo le giữa Huấn Cao và viên quản ngục suốt câu chuyện, là tình huống truyện kỳ lạ, trớ trêu và khác thường. Khác thường trước hết là bối cảnh gặp gỡ của hai nhân vật. Huấn Cao và quản ngục gặp nhau tại nhà tù, nơi từng được coi là nơi chứa đựng những điều ác, tội lỗi đen tối trong cuộc sống. Trong câu chuyện, hình ảnh tù xuất hiện với 'một buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện, đất bừa bãi, phân chuột, phân gián'. Ngoài không gian gặp gỡ quá đặc biệt, không gian gặp gỡ giữa hai nhân vật chính cũng đặc biệt không kém, đó là những ngày cuối cùng của tử tù trước khi thi hành án, là đêm hôm trước khi Huấn Cao bị giải ra hình chịu tội vào sáng hôm sau. Khía cạnh độc đáo thứ hai chính là vị thế giữa hai nhân vật, ở phương diện xã hội, Huấn Cao là tử tù, là kẻ phản loạn, muốn lật đổ chế độ phong kiến đương thời, còn quản ngục ngược lại là người quản lý phạm nhân, đại diện cho chế độ phong kiến giữ gìn trật tự xã hội. Trong bối cảnh này, giữa hai nhân vật chính bị áp chế bởi cái địa vị xã hội và họ là những người ở hai chiến tuyến hoàn toàn đối địch nhau, có mâu thuẫn và xung đột trực tiếp. Tuy nhiên, nếu nhìn lại bản chất của vấn đề, ta mới nhận ra đây không hẳn là sự đối địch, mà là cuộc gặp gỡ tương phùng giữa hai loại tù nhân. Huấn Cao là tù nhân, điều này đã rõ nhưng quản ngục, tại sao lại nói ông ta cũng là tù nhân? Bởi vì, viên quản ngục ở đây thực sự là một tù nhân, ông ta bị giam cầm cả cuộc đời trong nhà tù của chế độ phong kiến, không thể phản kháng. Như Nguyễn Tuân đã nói, ông ta chính là 'một thanh âm trong trẻo chen vào giữa bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ', 'ông trời đôi khi chơi ác, đem đày ải những cái thuần khiết vào giữa một đống cặn bã. Những người có tâm hồn tốt và thẳng thắn lại phải ăn đời trong kiếp với cái lũ quay quắt'. Viên quản ngục có lối sống 'xanh vỏ đỏ lòng', bề ngoài nghiêm túc, chấp hành đúng bổn sự, công việc nào việc nấy tròn trịa đúng phận, thế nhưng, trong tâm hồn, ông ta lại tôn thờ những giá trị trái ngược với cái nề nếp trật tự mà ông ta đang giữ gìn. Ông ta yêu cái đẹp, tôn thờ, kính trọng người đã sáng tạo ra cái đẹp, mặc dù biết rõ rằng đó là kẻ phản loạn, là tử tù. Như vậy, rõ ràng viên quản ngục cũng là một tù nhân trong môi trường làm việc của mình, tuy thể xác tự do, nhưng tâm hồn lại bị trói buộc áp chế dưới lớp vỏ phục tùng. Ngược lại, Huấn Cao mất tự do về thể xác, nhưng lại có một tâm hồn thoải mái, tự tại, ung dung, vẫn 'thản nhiên nhận rượu thịt, coi như đó là một việc vẫn làm trong cái hứng sinh bình lúc chưa bị giam cầm'. Ngoài ra, tình huống truyện không chỉ là sự gặp gỡ giữa hai loại tù nhân mà còn là sự đối chứng giữa hai loại nhà tù, loại nhà tù hữu hình và nhà tù vô hình. Rõ ràng, nhà tù vô hình mà viên quản ngục đã xây dựng cho mình chính là án chung thân, ông ta không thể cứu được Huấn Cao và càng không thể cứu mình thoát khỏi nhà tù khốn khổ giữa những khát khao, giam giữ tâm hồn trong trẻo của ông. Với góc độ nghệ thuật, viên quản ngục tỏ ra là người đa tài, biết trân trọng và cảm nhận cái đẹp, ngưỡng mộ tài năng sáng tạo ra cái đẹp. Sự đối địch ở bình diện xã hội đã biến mất, chỉ còn thấy sự tri âm, tri kỷ, tôn trọng và thấu hiểu giữa Huấn Cao và viên quản ngục. Ở phương diện nhân cách, Huấn Cao là con người có khí chất, dám dẫn đầu cuộc nổi loạn chống lại chế độ thối nát, với ý chí đem lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho nhân dân, mặc cho kết quả có thể là án tử. Huấn Cao còn biết trân trọng, thấu hiểu tấm lòng đẹp, yêu quý cái đẹp, tôn thờ tài năng. Ngược lại, viên quản ngục biết kính mến khí chất, là tấm lòng son trong thiên hạ, biết trân trọng khí chất ấy. Nội dung được phát triển bởi đội ngũ Mytour với mục đích chăm sóc và tăng trải nghiệm khách hàng. |
