Cơ quan chủ quản: Công ty cổ phần Truyền thông Việt Nam. Địa chỉ: Tầng 16 VTCOnline, 18 Tam Trinh, Minh Khai, Hai Bà Trưng, Hà Nội Điện thoại: 04-9743410. Fax: 04-9743413.
Liên hệ Tài trợ & Hợp tác nội dung Hotline: 0942 079 358 Email: thanhhoangxuan@vccorp.vn
Trong bài đăng về câu “Ăn cơm chúa, múa tối ngày”, mình có dùng cụm từ “xướng ca vô loài”. Vì chỉ loáng thoáng biết nó nói về giới nghệ sĩ thời trước, chứ không biết rõ nên mình đã tìm hiểu và biết thêm những thông tin rất thú vị.
Bài viết “Ôn cố tri tân – Xướng ca vô loài” có đoạn do người tên N.D viết rằng: “Xướng ca vô loài là một quan niệm của Nho giáo và là thành kiến sai lầm thời phong kiến. Ý của câu nói này là những người làm nghề ca hát thì hoàn toàn mất hết nhân phẩm, bị khinh rẻ, không thuộc tầng lớp nào trong xã hội phong kiến”. Còn nhà nghiên cứu Toan Ánh trong cuốn “Phong tục Việt Nam” cho rằng “vô loài” liên quan đến “vô luân” theo quan niệm của người xưa, vì khi diễn tuồng hát xướng, tôn ti trật tự trong gia đình bị đảo lộn. Con có thể đóng vai vua, cha thì đóng vai bề tôi, anh em ruột thì đóng vai vợ chồng… Dù chỉ là diễn thì cũng không còn luân thường đạo lý.
Giới ca sĩ, nghệ sĩ thời phong kiến còn bị gọi khinh miệt là “bọn phường chèo, con hát”, vì trong bốn giai cấp chính Sĩ, Nông, Công, Thương, họ không thuộc tầng lớp nào cả. Họ thậm chí còn bị xếp dưới Thương – tức là những người buôn bán, vốn đã có vai trò thấp nhất trong xã hội. Lịch sử Việt Nam từng có không ít nhân vật nổi tiếng từng gặp gian truân trong cuộc sống vì định kiến “xướng ca vô loài” khắt khe ấy, trong đó có Đào Duy Từ. Ông là học giả văn hóa, danh thần thời Chúa Nguyễn Phúc Nguyên, vì có cha làm nghề ca hát nên ông không được đi thi để ra làm quan dưới thời Vua Lê – Chúa Trịnh. Sau nhờ khai man họ Vũ của mẹ và nhờ xã trưởng chứng lý lịch nên Đào Duy Từ mới có thể đi thi, đậu thủ khoa kỳ thi Hương. Nhưng vì chuyện sớm vỡ lở nên ông bị lột hết áo mão cử nhân.
Người tiên phong, góp phần xóa bỏ thành kiến “xướng ca vô loài” là nhà báo Trần Tấn Quốc, tên thật là Trần Chí Thành (1914-1987). Khi ông đứng ra thành lập giải Thanh Tâm – giải thưởng dành cho nghệ sĩ sân khấu, người nghệ sĩ đã nhận được sự tôn vinh và đánh giá đúng mực công sức của họ. Cụm từ “xướng ca vô loài” dần trôi vào dĩ vãng và không còn, không nên được sử dụng nữa.
Ngày nay, giới nghệ sĩ – ca sĩ trở thành thần tượng trong lòng người hâm mộ. Ca sĩ đi lưu diễn nước khác, đến sân bay được hàng trăm nghìn fan đứng xếp hàng chờ dưới mưa. Thế nhưng, trong một bài hát chưa xưa cũ lắm mà chúng ta vẫn luôn ưa thích, có lẽ tác giả cũng bị ảnh hưởng một chút bởi quan niệm “xướng ca vô loài” chăng?
“Khi biết em mang kiếp cầm ca, đêm đêm phòng trà dâng tiếng hát cho người người bỏ tiền mua vui. Hỏi rằng anh ơi còn yêu em nữa không?”
_______________________________________
Nguồn bài viết tổng hợp từ website baodanang, website baobinhphuoc, website nguvan và Từ điển Thành ngữ – Tục ngữ – Ca dao Việt Nam của tác giả Việt Chương.
Em nói có phần đúng nhưng từ ngữ em dùng có lẽ không phù hợp lắm. Vì thời xưa, theo quan điểm phong kiến, không có nghề “diễn viên”, “ca sĩ”, nghĩa là những người làm công việc đó không được xếp vào những nghề nghiệp đáng quý trọng như “sĩ, nông, công, thương”. Mà phải gọi họ là “bọn phường chèo, con hát”. Đây là loại người đáng bị khinh bỉ, nên có câu ám chỉ họ là bọn “xướng ca vô loài” nghĩa là trong các loại nghề nghiệp hợp pháp, hợp đạo đức trong xã hội thì người hành nghề ca hát không đáng xếp vào loại nào cả! Cũng không thể nói là họ “mất quyền công dân” được, vì thân phận của người dân thời xưa, dưới chế độ quân chủ phong kiến, dân không có quyền và nghĩa vụ hợp pháp được pháp luật bảo hộ, bất khả xâm phạm, nên thường chỉ có thể gọi là “thần dân” thôi, chứ không dùng khái niệm “công dân” như ngày nay được.
Tôi có tìm hiểu xem tại sao số phận của người “phường chèo con hát” lại hẩm hiu đến như vậy, thì thấy trong sách Phong tục Việt Nam, nhà nghiên cứu Toan Ánh có giải thích như sau: “Xã hội ta xưa quan niệm lũ “xướng ca vô loại” là một tầng lớp vô luân. Họ bị coi là vô luân không phải vì họ sa đọa, chính sự sống của họ cũng không phải là sa đọa, mà chỉ vì những vai trò của họ đóng khi xướng hát: họ bị coi là vô luân ở đây vì người con có thể đóng một vai vua và người cha đóng vai bày tôi quỳ lạy; anh em ruột có thể đóng đôi vợ chồng và vợ chồng lại có thể đóng vai mẹ con hoặc cha con… Tất cả cái vô luân là ở đây; ở đấy luân thường đã không còn nữa, mặc dù chỉ trong những lúc trình diễn” (Toan Ánh, Phong tục Việt Nam, Khai Trí xuất bản, Sài Gòn, 1969, trang 429).
Không biết lời giải thích của nhà nghiên cứu Toan Ánh có đầy đủ, chính xác không. Nhưng có điều rõ ràng trong lịch sử nước ta đã từng có nhiều nhân vật nổi tiếng bị gian truân, khổ sở vì cái quan điểm khắt khe, cổ hủ ấy. Như trường hợp Đào Duy Từ (1572-1634) vì có cha làm nghề ca hát, nên ông không được đi thi để ra làm quan dưới triều vua Lê - chúa Trịnh. Cùng đường bí lối, ông phải bỏ vào Nam gầy dựng sự nghiệp. Vì ông là một “nhân tài thứ thiệt” nên đã được chúa Nguyễn Phúc Nguyên trọng dụng, phong tước Lộc Khê Hầu; được vua Minh Mạng nhà Nguyễn truy tặng là bậc khai quốc công thần, cho thờ tại Thái Miếu. Sở dĩ Đào Duy Từ có thời kỳ lận đận ban đầu như vậy vì luật pháp thời nhà Lê (1462) có luật quy định về điều kiện dự thi của sĩ tử cả nước rằng: “Những kẻ bất hiếu, bất mục, bất nghĩa, loạn luân, điêu toa... thì dẫu học giỏi, văn thơ hay cũng không được cho vào thi (...). Nhà phường chèo, con hát và những kẻ phản nghịch, ngụy quan có tiếng xấu, thì bản thân và con cháu đều không được dự thi”. (Đại Việt sử ký toàn thư, bản dịch của Hoàng Văn Lâu, Tập II, NXB Khoa học Xã hội, 1993, trang 396).
Mấy việc kể trên là chuyện đời xưa. Chứ đời nay thì khác xa rồi. Trong quyển “Thành ngữ, điển tích, danh nhân từ điển" của Trịnh Vân Thanh, NXB Văn học, 2008, có nhận xét: “Đây là một thành kiến rất xấu đối với nghề ca hát. Nhưng nay không còn nữa vì ca hát được xem là một nghệ thuật như các nghệ thuật khác” (Sđd, trang 1037). Các nghệ sĩ có tài nghệ cống hiến xuất sắc được nhà nước phong tặng chức danh “Nghệ sĩ nhân dân”, “Nghệ sĩ ưu tú”...
Thân mến chào em.
(Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM tháng 1-2011)
Xướng ca vô loài có nghĩa là gì?
“Xướng ca vô loài” là một quan niệm của Nho giáo và là một thành kiến sai lầm thời phong kiến. Ý của câu nói này là những người làm nghề ca hát thì hoàn toàn mất hết nhân phẩm, bị khinh rẻ, không thuộc tầng lớp nào trong xã hội phong kiến.
Xướng ca vô loài tiếng Anh là gì?
It is “xướng ca vô loại” or “xướng ca vô loài”, an old Confucianism prejudice. “Xướng ca” means performer in the ancient days. “Vô” means “No/Not” and “loài”/”loại” means sort of person (relating to level of society).
Con hát là gì?
Vì thời xưa, theo quan điểm phong kiến, không có nghề “diễn viên”, “ca sĩ”, nghĩa là những người làm công việc đó không được xếp vào những nghề nghiệp đáng quý trọng như “sĩ, nông, công, thương”. Mà phải gọi họ là “bọn phường chèo, con hát”.
Ai bị cấm đi thi vì có mẹ làm đào hát?
Nhưng Duy Từ không được thi Hương vì luật lệ của nhà Lê bấy giờ cấm con kép hát đi thi vì tục bấy giờ cho rằng xướng ca vô loài, mẹ Duy Từ phải nhờ một viên xã trưởng là Lưu Minh Phương khai đổi họ cho ông từ Đào Duy Từ thành Vũ Duy Từ theo họ mẹ.