Chính sách không liên kết của ấn Độ

Phong trào không liên kết [tiếng Anh: Non-Aligned Movement, viết tắt: NAM] là một tập hợp bao gồm các quốc gia tự xem là không liên kết với hay chống lại khối xã hội chủ nghĩa lẫn khối tư bản chủ nghĩa trong Chiến tranh Lạnh.

Logo của Phong trào Không liên kết. Nguồn: forumias.com

Khái niệm 

Phong trào Không Liên kết trong tiếng Anh là Non-Aligned Movement, viết tắt là NAM.

Phong trào không liên kết là một tập hợp bao gồm các quốc gia tự xem là không liên kết với hay chống lại khối xã hội chủ nghĩa lẫn khối tư bản chủ nghĩa trong Chiến tranh Lạnh. 

Những nhà lãnh đạo được coi là đồng sáng lập Phong trào không liên kết bao gồm Thủ tướng Jawaharlal Nehru của Ấn Độ, Tổng thống Ai Cập Gamal Abdul Nasser, Thống chế Josip Broz Tito của Nam Tư, Tổng thống Sukarno của Indonesia, và Tổng thống Kwame Nkrumah của Ghana.

Nội dung của phong trào

Mặc dù cho đến năm 1961 Phong trào mới chính thức được thành lập ở Belgrade [Nam Tư cũ] nhưng nguồn gốc của Phong trào xuất phát từ Hội nghị thượng đỉnh Á Phi tổ chức ở Bandung, Indonesia vào tháng 04 năm 1955. 

Dưới sự dẫn dắt của thủ tướng Ấn Độ Nehru, người tin rằng các quốc gia châu Á và châu Phi nên xây dựng liên minh đoàn kết chống lại chủ nghĩa đế quốc mới, các nhà lãnh đạo của 29 nước đã gặp nhau ở Hội nghị Á-Phi, tuyên bố áp dụng chính sách trung lập và thúc đẩy phong trào phi thực dân hóa. 

Ở hội nghị này, các quốc gia thuộc Thế giới thứ ba cũng chia sẻ những vấn đề chung khác như chống lại sức ép của các quốc gia lớn, duy trì độc lập, chống lại chủ nghĩa thực dân và thực dân mới, đặc biệt là sự thống trị của phương Tây.

Năm nguyên tắc chung sống hòa bình được coi là nền tảng của Phong trào không liên kết bao gồm: 

[1] tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau; 

[2] không xâm lược lẫn nhau; 

[3] không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; 

[4] bình đẳng và cùng có lợi; 

[5] cùng tồn tại hòa bình.

Mục tiêu của Phong trào được ghi rõ trong Tuyên bố Havana 1979, bao gồm việc bảo đảm "độc lập và chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ và an ninh của các quốc gia không liên kết" trong "cuộc đấu tranh chống lại chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân, chủ nghĩa thực dân mới, chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và tất cả hình thức xâm lược, chiếm đóng, thống trị, can thiệp hay bá quyền nước ngoài." 

Tính trung lập của các quốc gia không liên kết có thể tạo cho họ sức ảnh hưởng về mặt ngoại giao trong Chiến tranh Lạnh khi họ có thể đóng vai trò hòa giải giữa các cường quốc và đóng góp trực tiếp cho mục đích hòa bình.

Hiện nay, Phong trào không chỉ tập trung vào những tôn chỉ hoạt động ban đầu mà còn hướng đến việc tái cấu trúc trật tự kinh tế quốc tế, và tập trung vào các thách thức kinh tế xã hội đối với các quốc gia thành viên, đặc biệt là sự bất bình đẳng trong thời kỳ toàn cầu hóa. Phong trào không liên kết cũng xác định kinh tế kém phát triển, nghèo đói, và mất công bằng xã hội là những mối đe dọa ngày càng tăng đối với hòa bình và an ninh thế giới ngày nay.

Thành viên 

Phần lớn thành viên của tổ chức này là các quốc gia nằm ở châu Phi và châu Á, và chiếm đa số trong Liên Hiệp Quốc. Từ khi thành lập, Phong trào không liên kết cố gắng tạo ra một con đường độc lập trên vũ đài chính trị thế giới, tránh trở thành con tốt trong cuộc tranh giành ảnh hưởng giữa các nước lớn. 

Hiện nay thành viên của Phong trào không liên kết chiếm gần 2/3 thành viên Liên Hiệp Quốc và 55% dân số thế giới. Tính đến năm 2011, Phong trào có 118 quốc gia thành viên và 20 quốc gia mang tư cách quan sát viên. Sau khi hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ, dẫn đến việc kết thúc Chiến tranh Lạnh, nhiều nhà chỉ trích đã đặt dấu hỏi về mục đích tồn tại và sự vững bền của Phong trào không liên kết. Chính vì vậy Phong trào đã buộc phải tự điều chỉnh mình và đề ra mục tiêu mới trong hệ thống thế giới hiện tại.

[Theo Thuật ngữ Quan hệ quốc tế, Đại học Quốc gia TP.HCM, NXB Chính trị Quốc gia sự thật]

Phó Chủ tịch nước Đặng Thị Ngọc Thịnh phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh phong trào không liên kết ngày 25/10/2019. [Nguồn: Ảnh tư liệu]

[Thanhuytphcm.vn] - Phong trào Không liên kết [Non-Aligned Movement - NAM] dần hình thành trong cao trào giải phóng dân tộc và trong bối cảnh chiến tranh lạnh có nguy cơ dẫn đến chiến tranh thế giới mới. Chính sách không liên kết là biểu thị ý chí của các nước độc lập non trẻ Á, Phi, Mỹ la tinh đoàn kết đấu tranh bảo vệ và củng cố độc lập chính trị, từng bước giành độc lập kinh tế, bảo vệ hòa bình thế giới để tồn tại và phát triển.

Mặc dù cho đến năm 1961 Phong trào mới chính thức được thành lập ở Belgrade [Nam Tư cũ] nhưng nguồn gốc của Phong trào xuất phát từ Hội nghị thượng đỉnh Á Phi tổ chức ở Bandung, Indonesia vào tháng 4 năm 1955. Dưới sự dẫn dắt của thủ tướng Ấn Độ Nehru, người tin rằng các quốc gia châu Á và châu Phi nên xây dựng liên minh đoàn kết chống lại chủ nghĩa đế quốc mới, các nhà lãnh đạo của 29 nước đã gặp nhau ở Hội nghị Á-Phi [Đoàn đại biểu Chính phủ ta do Phó Thủ tướng Phạm Văn Đồng dẫn đầu], tuyên bố áp dụng chính sách trung lập và thúc đẩy phong trào phi thực dân hóa. Ở hội nghị này, các quốc gia thuộc Thế giới thứ ba cũng chia sẻ những vấn đề chung khác như chống lại sức ép của các quốc gia lớn, duy trì độc lập, chống lại chủ nghĩa thực dân và thực dân mới, đặc biệt là sự thống trị của phương Tây.

Tháng 4/1961 các Tổng thống Ai Cập, Nam Tư và Indonesia gửi thư chung cho nguyên thủ 21 nước đề nghị tổ chức một hội nghị các nước không liên kết. Ngày 18/5/61 các Tổng thống Naser, Tito, Sukarno gửi thư chính thức mời những nước đó dự Hội nghị trù bị tại Cairo. Hội nghị trù bị tại Cairo từ ngày 5 đến 12/6/1961 để chuẩn bị cho Hội nghị cấp cao của các nước không liên kết tại Nam Tư vào tháng 9/1961, đã bàn về vai trò và chính sách của phong trào không liên kết trong tương lai. Những nước tham dự Hội nghị trù bị Cairo cho rằng cần biến khu vực các nước không cam kết... thành một nhân tố cơ bản gìn giữ hòa bình và an ninh quốc tế, khẳng định sự trung thành đối với chính sách không cam kết như là một biện pháp xử lý tích cực các vấn đề mà thế giới đang gặp phải [về từ ngữ, cụm từ không liên kết chỉ được sử dụng chính thức từ Hội nghị cấp cao Belgrade. Trước đó, Hội nghị trù bị Cairo dùng cụm từ không cam kết]. Một đóng góp rất quan trọng của Hội nghị trù bị Cairo là việc soạn thảo 5 tiêu chuẩn thành viên của Phong trào được Hội nghị cấp cao Belgrade thông qua và có hiệu lực cho đến ngày nay.

Hội nghị các vị đứng đầu nhà nước và chính phủ các nước không liên kết tại Nam Tư vào đầu tháng 9/1961 đã chính thức khai sinh ra Phong trào không liên kết.

Mục tiêu của Phong trào được ghi rõ trong Tuyên bố Havana 1979, bao gồm việc bảo đảm “độc lập và chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ và an ninh của các quốc gia không liên kết” trong “cuộc đấu tranh chống lại chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân, chủ nghĩa thực dân mới, chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và tất cả hình thức xâm lược, chiếm đóng, thống trị, can thiệp hay bá quyền nước ngoài.” Tính trung lập của các quốc gia không liên kết có thể tạo cho họ sức ảnh hưởng về mặt ngoại giao trong Chiến tranh Lạnh khi họ có thể đóng vai trò hòa giải giữa các cường quốc và đóng góp trực tiếp cho mục đích hòa bình.

Phong trào Không liên kết tồn tại hơn ba thập niên và không ngừng phát triển, đến nay có 120 nước thành viên, 17 nước quan sát viên và trở thành tổ chức có số lượng thành viên lớn thứ hai thế giới sau Liên hiệp quốc. Không liên kết là một tập hợp lực lượng của các nước đang phát triển, với mục tiêu chính là thúc đẩy lợi ích của các nước đang phát triển; đóng góp vào duy trì hòa bình, độc lập dân tộc; chung sống hòa bình giữa các quốc gia và chung tay xây dựng một thế giới tốt đẹp, công bằng cho mọi người dân.

Nhìn lại lịch sử của Phong trào, chúng ta thấy sự đóng góp của Phong trào vào việc giải quyết các vấn đề trọng đại của thế giới là to lớn và nói chung là tích cực.

Trong chiến tranh lạnh, Phong trào đã góp phần quan trọng vào cuộc đấu tranh bảo vệ hòa bình và an ninh quốc tế, ngăn ngừa nguy cơ chiến tranh hạt nhân, đòi giải trừ quân bị và thành lập khu vực hòa bình và phi hạt nhân. Phong trào đã cổ vũ và ủng hộ mạnh mẽ cuộc đấu tranh giải phóng và bảo vệ độc lập dân tộc, là lực lượng quan trọng trong cuộc đấu tranh đòi thiết lập trật tự kinh tế quốc tế mới và trật tự thông tin quốc tế mới. Phong trào có đóng góp đáng kể vào việc giải quyết tranh chấp và xung đột giữa các nước thành viên bằng biện pháp hòa bình.

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn dự Hội nghị Bộ trưởng giữa kỳ Phong trào Không liên kết từ điểm cầu Hà Nội ngày 14/7/2021. [Nguồn: Ảnh tư liệu]

Sau chiến tranh lạnh, Phong trào, trong thời kỳ đầu, đã có những khó khăn nhất định trong việc xác định lại mục tiêu cho hoạt động của mình khi thế giới không còn hai cực. Tuy nhiên, Phong trào dần xác định được phương hướng của mình, bởi: Một là, do mục tiêu phấn đấu và những nguyên tắc chỉ đạo của NAM là phù hợp với nguyện vọng, lợi ích của nhân dân các nước trong Phong trào, phù hợp lý tưởng của loài người tiến bộ.

Hai là, hợp tác, liên kết khu vực và quốc tế đã trở thành xu thế lớn trong thời đại toàn cầu hoá. NAM là tổ chức hợp tác quốc tế lớn, đương nhiên cần tồn tại và phát triển.

Ba là, do ngày càng có nhiều hơn những nguy cơ, thách thức đối với thế giới nói chung, NAM nói riêng, và cụ thể đối với những mục tiêu và nguyên tắc chỉ đạo của NAM.

Tình hình hiện nay cho thấy các nước đang phát triển tiếp tục đứng trước nguy cơ can thiệp và áp đặt có hại cho độc lập chủ quyền và quyền lợi của mình. Do vậy các nước này tiếp tục có nhu cầu tham gia vào Phong trào để có một diễn đàn phối hợp với nhau, góp phần bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia và phát triển của mình, chống sự áp đặt của các nước lớn và chống sự bất bình đẳng trong quan hệ Bắc-Nam, để phối hợp lập trường chung tại Liên hiệp quốc và các diễn đàn quốc tế khác. Trong bối cảnh đó, NAM tiếp tục đóng vai trò không thể thiếu là một tập hợp lực lượng chính trị hùng hậu, là diễn đàn quan trọng để các nước không liên kết đang phát triển hình thành tiếng nói chung đối với các vấn đề toàn cầu quan trọng liên quan đến hòa bình, an ninh và phát triển.

*

Việt Nam chính thức tham gia NAM vào ngày 26/8/1976; nhưng trên thực tiễn, Việt Nam đã sớm gắn bó và đóng góp vào những mục tiêu và quá trình hình thành Phong trào không liên kết. Ngay cả khi chưa là thành viên chính thức của phong trào, Việt Nam đã có đóng góp quan trọng vào cuộc đấu tranh của các nước không liên kết và đang phát triển. Sau khi giành độc lập [năm 1945], Việt Nam đã đi đầu trong phong trào giải phóng dân tộc, góp phần quan trọng xoá bỏ chủ nghĩa thực dân, chống chủ nghĩa đế quốc.

Năm 1955 Việt Nam tham dự Hội nghị Á - Phi ở Bangdung [Indonesia], Hội nghị được nhiều người xem như là tiền thân của Phong trào không liên kết. Tại Hội nghị, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy đoàn kết giữa các nước mới giành độc lập, góp phần xác lập những nguyên tắc cơ bản sau này trở thành các nguyên tắc chỉ đạo cho hoạt động của phong trào không liên kết [Tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau; Không xâm lược lẫn nhau; Không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; Bình đẳng và hai bên cùng có lợi; Cùng tồn tại hòa bình].

Từ năm 1970 đến năm 1973, Chính phủ Cách mạng Lâm thời miền Nam Việt Nam làm quan sát viên [Hội nghị Georgetown, Guyana năm 1972], rồi làm thành viên Phong trào [tại Hội nghị cấp cao IV Angiê, 1973].

Năm 1976 tại Hội nghị cấp cao V [Colombo, Sri Lanca], nước Việt Nam thống nhất gia nhập Phong trào.

Sau khi chính thức tham gia Phong trào Không liên kết [26/8/1976], Việt Nam đã tích cực đóng góp vào những mục tiêu và quá trình hình thành Phong trào.

Việt Nam tham dự tất cả các Hội nghị cấp cao và Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao, tăng cường đoàn kết, đề cao vai trò của Phong trào, nỗ lực đấu tranh cho mục tiêu hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội; tích cực tham gia các hoạt động và có nhiều đóng góp quan trọng vào việc xây dựng các văn kiện của Hội nghị; đưa ra một số khuyến nghị cụ thể nâng cao vai trò của Phong trào trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, thương mại, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm phát triển của Việt Nam.

Việt Nam luôn coi trọng việc tham gia của mình vào NAM, coi đó là chủ trương nhất quán, một bộ phận của chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa và đa dạng hoá, bổ sung cho quan hệ song phương, khu vực và quốc tế của mình.

Trong giai đoạn hiện nay, đối với các thách thức chung của toàn cầu là hòa bình, an ninh, phát triển trên thế giới, chủ nghĩa cường quyền, cạnh tranh giữa các nước lớn, cũng như các tác động chưa từng có mà đại dịch Covid-19 gây ra. Với kinh nghiệm của mình, Việt Nam khuyến nghị Phong trào Không liên kết cần củng cố và khẳng định tinh thần đoàn kết đã được hun đúc qua lịch sử sáu thập kỷ hoạt động, coi đây là kim chỉ nam giúp chuyển “nguy” thành “cơ”, vượt qua thách thức và chiến thắng đại dịch. Việt Nam kêu gọi các nước Không liên kết tăng cường hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm trên tất cả các cấp độ và lĩnh vực; có chiến lược hiệu quả để thực hiện “mục tiêu kép” là kiểm soát dịch bệnh và phát triển kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội; ủng hộ tăng cường chủ nghĩa đa phương, đoàn kết quốc tế và kiên trì thực hiện các cam kết đa phương then chốt. Phong trào Không liên kết cần tiếp tục đóng vai trò đi đầu trong thúc đẩy thượng tôn pháp luật và dân chủ hóa quan hệ quốc tế, phản đối các hành vi chính trị cường quyền và thúc đẩy dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt, cấm vận đơn phương, hưởng ứng lời kêu gọi ngừng bắn toàn cầu của Tổng Thư ký Liên hiệp Quốc để duy trì một môi trường quốc tế hòa bình, ổn định.

Phòng Lý luận chính trị - Lịch sử Đảng

Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM

Tin liên quan