KĨ THUẬT CẤP CỨU VÀ CHUYỂN THƯƠNGCấp cứu và chuyển thương là những kĩ thuật đầu tiên, đơn giản, cần được tiến hànhngay tại nơi bị thương, bị nạn. Nếu làm tốt các kĩ thuật này có tác dụng ngăn chặn tức thờinhững triệu chứng đe doạ đến tính mạng nạn nhân, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cứu chữaở tuyến sau.ĐẠI CƯƠNG VỀ SƠ CẤP CỨUI. KHÁI NIỆM TAI NẠN THƯƠNG TÍCH- Tai nạn là một sự kiện xảy ra bất ngờ, có thể có hoặc không có nguyên nhân rõ ràng tácđộng đến mọi mặt về sức khoẻ và đời sống của cá nhân và cộng đồng. - Thương tích hay còn gọi là Chấn thương không phải là tai nạn, mà là những sự kiện cóthể dự đoán trước được và phần lớn có thể phòng tránh được, thương tích gây ảnh hưởngmức độ khác nhau đến sức khoẻ do những tác động từ bên ngoài như tác nhân cơ học,nhiệt, hoá chất hoặc chất phóng xạ v.v… với mức quá ngưỡng chịu đựng của cơ thể hoặcdo cơ thể thiếu các yếu tố cơ bản của sự sống như thiếu ô xy hoặc mất nhiệt. - Tai nạn thương tích có thể xảy ra với bất cứ ai, bất cứ hoàn cảnh nào: lao động, vui chơi,học tập, giải trí và ngay cả trong gia đình; tai nạn thương tích gây ra tổn thương cho cơthể tùy theo mức độ và sự nguy hiểm cũng tùy thuộc theo lứa tuổi, người lớn hay trẻ emhay mức độ nguy hiểm của môi trường xảy ra tai nạn với số người tại hiện trường. - Tất cá các nạn nhân bị tai nạn thương tích cần phải được sơ cấp cứu trước khi chuyển đếncơ sở y tế. Có 2 loại tai nạn thương tích: + Thương tích gây nên không chủ ý: Chết đuối, tai nạn giao thông, ngộ độc, bỏng,ngã, nghẹn hóc, điện giật, súc vật cắn… + Thương tích gây nên có sự chủ ý của người bị tai nạn hay của những người khác:lạm dụng, bạo lực, đánh nhau, tự tử, chiến tranh… II. CÁC KHÁI NIỆM VỀ SƠ CẤP CỨULà hành động can thiệp, trợ giúp và chăm sóc ban đầu đối với người bị nạn ngay tại hiệntrường trước khi có sự hỗ trợ của nhân viên y tế.III. MỤC ĐÍCH CỦA SƠ CẤP CỨU - Giảm thiểu các trường hợp tử vong - Hạn chế các tổn thương thêm - Tạo điều kiện cho nạn nhân hồi phục IV. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH SƠ CẤP CỨU- Quan sát hiện trường thu thập thông tin và đảm bảo tiếp cận nạn nhân an toàn. - Gọi sự trợ giúp - Đánh giá tình trạng nạn nhân. D R AB C- Sơ cứu, chăm sóc hỗ trợ. - Vận chuyển an toàn đến cơ sở y tế gần nhất. DDangerĐánh giá sự nguy hiểm tại hiệntrường đối với:- Người sơ cứu- Nạn nhân- Những người xung quanhRResponsiveĐánh giá sự đáp ứng của nạn nhânAAirwayKiểm tra và làm thông đường thởBBreathingKiểm tra sự thởCCirculationKiểm tra mạch1. Quan sát đánh giá hiện trường để phát hiện những mối nguy hiểm tiềm ẩn (D)Nguy hiểm tiềm ẩn tại hiện trường, từ:- Nguồn điện cao thế - Nước sâu - Nguy cơ cháy, nổ - Khí độc, hoá chất - Vật rơi từ trên cao - Sạt lở… 2. Đánh giá sự đáp ứng của nạn nhân (R)Kiểm tra xem nạn nhân còn tỉnh hay bất tỉnh bằng cách: - Lay, gọi, hỏi nạn nhân. - Yêu cầu nạn nhân thực hiện những động tác đơngiản. Đáp ứng của nạn nhân giúp bạn nhận biết được nạn nhân còn tỉnhhay không: - Trường hợp nạn nhân có đáp ứng thì tiếp tục kiểm tracác tổn thương khác để tiến hành sơ cứu, sau đó đưanạn nhân về tư thế hồi phục an tòan (nếu không cótổn thương xương) và sau đó gọi điện thọai huy độnghỗ trợ.- Trường hợp nạn nhân có đáp ứng thì tiếp tục kiểm tra các tổn thương khác để tiếnhành sơ cứu, sau đó đưa nạn nhân về tư thế hồi phục an toàn (nếu không có tổnthương xương) và sau đó gọi điện thoại huy động hỗ trợ.- Một nạn nhân không có đáp ứng gì được xem là bất tỉnh và phải nhanh chóng kiểm travà làm thông thóang đường thở. 3. Kiểm tra và làm thông đường thở (A)- Nâng đầu nạn nhân ngửa tối đa, tránh lưỡi tụt về phía sau (ảnh a) - Kiểm tra dị vật và làm thông đường thở (ảnh b) (Ví dụ: máu, dịch, đờm dãi, bùn đất, ). - Đối với trường hợp nạn nhân có dị vật ở sâu (cách xử trí như trong bài Dị vật đườngthở). Nâng đầu nạn nhân (a) Kiểm tra dị vật (b)4. Kiểm tra sự thở của nạn nhân (B)Bằng cách "nhìn, sờ, nghe và cảm nhận”. - Nhìn: Lồng ngực có/không di động theo nhịp thở. - Nghe: Áp sát tai nghe hơi thở tại mũi của nạn nhân.- Cảm nhận: Áp sát tai cảm nhận có/không không khíhoặc hơi thở của nạn nhân yếu. 5. Kiểm tra mạch của nạn nhân (C)a. Kiểm tra mạch tại 1 trong các vị trí sau: - Mạch cảnh: ở cổ - Mạch quay: ở cổ tay. - Mạch đùi: ở bẹn (nếu có thể được) b. Kiểm tra các tổn thương khác kèm theo sau khi xử trí DRABC: - Vết thương và chảy máu - Kiểm tra tổn thương xương - Kiểm tra toàn thân phát hiện các dấu hiệu bất thường. c. Gọi cấp cứu: • Tuỳ theo tình trạng nạn nhân mà gọi sự hỗ trợ và cấp cứu. • Khi gọi cấp cứu cần cung cấp những thông tin cụ thể sau: - Tên và số điện thoại của người sơ cứu. - Địa điểm xảy ra tai nạn. - Loại tai nạn, tổn thương và mức độ nghiêm trọng. - Số lượng, giới tính, độ tuổi của các nạn nhân. - Các nguy hiểm tại hiện trường như: chất cháy, nổ, khí độc - Không cúp máy điện thoại trước khi cơ quan Y tế chưa khai thác hết thông tin.AI CÓ THỂ LÀM SƠ CẤP CỨU?Mọi người đều có thể tham gia nếu được hướng dẫn kỹ thuật và các nguyên tắc sơ cấpcứu. NHỮNG ĐIỀU NGƯỜI SƠ CẤP CỨU CẦN BIẾT- Tự bảo vệ bản thân, nạn nhân và những người xung quanh. - Xử lý các vật dụng sau khi sơ cứu (đốt, chôn những băng gạc, rửa sạch dụng cụ). - Vị trí để túi thuốc và dụng cụ cấp cứu.- Số điện thoại của các cơ sở y tế gần nhất và các số điện thoại khẩn cấp: Cấp cứu y tế:115; Cứu hoả: 114; Công an: 113.CHẢY MÁUI. DẤU HIỆU NHẬN BIẾT1. Chảy máu ngoài: - Rách da, phần mềm. - Máu chảy từ vết thương ra ngoài da - Dấu hiệu toàn thân : vã mồ hôi, lạnh, da xanh tái,… 2. Chảy máu trong: Máu từ vết thương chảy vào các khoang bên trong cơ thể (bụng, ngực, não), do tổnthương gan, lách, phổi… vì vậy sẽ không quan sát thấy hình ảnh trực tiếp của chảy máutrong. Chảy máu trong có các dấu hiệu: - Đau vùng tổn thương - Vã mồ hôi, lạnh, da xanh tái, khát nước.- Sốc, choáng do mất máu. - Có thể thấy máu rỉ ra ở ngoài từ các hốc tự nhiên: Mũi,miệng, tai, âm đạo… - Có thể có máu trong chất nôn, nước tiểu, trong phân… II. NGUYÊN NHÂNDo tai nạn lao động, tai nạn giao thông, tai nạn trong sinh hoạt,…các vật sắc nhọn đâmvào da, phần mềm; xương bị gãy đâm ra ngoài làm rách da, phần mềm, rách, đứt mạch máu hoặccác chấn thương gây tổn thương nội tạng dẫn tới tình trạng chảy máu trong. III. NGUY CƠ- Mất máu nhiều dẫn đến choáng/ sốc. - Bất tỉnh và tử vong. IV. XỬ TRÍ1. Chảy máu ngoài: a. Vết thương chảy máu nhiều không có dị vật: - Không tiếp xúc trực tiếp với máu bằng cách đeo găng tay cao su, ni lon và vật dụngthay thế - Dùng gạc, vải sạch, ép trực tiếp lên vết thương và giữ chăt đểcầm máu;- Băng ép trực tiếp tại vết thương;- Kê cao chân, ủ ầm để phòng choáng;- Đỡ nạn nhân nằm để làm giảm lượng máu chảy đến các vếtthương. - Kiểm tra đầu chi sau khi băng. - Nếu máu vẫn chảy thấm qua băng thì băng chồng lên bằng băngkhác. b. Khi vết thương chảy máu nhiều có dị vật: - Không rút dị vật;- Mang găng tay;- Ép chặt mép vết thương;- Chèn băng, gạc quanh dị vật và băng cố định (không băng trùm qua dị vật);- Nhanh chóng chuyển nạn nhân tới cơ sở y tế gần nhất. -2. Chảy máu trong: - Đặt nạn nhân nằm đầu thấp, - Đắp ấm nạn nhân - Nhanh chóng chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. 3. Chảy máu cam: - Đỡ nạn nhân ngồi cuối người về phía trước.- Dùng 2 ngón tay bóp nhẹ hai bên cánh mũi khoảng 10 phút, khuyên nạn nhân thởbằng miệng. - Sau 10 phút nếu máu vẫn tiếp tục chảy phải chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế. V. CẦM MÁU TẠM THỜI1. Mục đíchNhanh chóng làm ngừng chảy máu bằng những biện pháp đơn giản để hạn chế đếnmức thấp nhất sự mất máu, góp phần cứu sống sonh mạng người bị nạn, tránh các tai biếnnguy hiểm.2. Nguyên tắc cầm máu tạm thờia. Phải khẩn trương, nhanh chóng làm ngừng chảy máuTất cả các vết thương ít nhiều đều có chảy máu, nhất là tổn thương các mạch máu lớn,máu chảy nhiều, cần phải thật khẩn trương làm ngừng chảy máu ngay tức khắc, nếu khôngmỗi giây phút chậm trễ là thêm một khối lượng máu mất đi, dễ có nguy cơ dẫn đến choánghoặc chết do mất máu.b. Phải xử trí đúng chỉ định theo tính chất của vết thươngCác biện pháp cầm máu tạm thời đều tuỳ thuộc vào tính chất chảy máu, cần phải xửtrí đúng chỉ định theo yêu cầu của từng vết thương, không tiến hành một cách thiếu thậntrọng, nhất là khi quyết định đặt garo.c. Phải đúng quy trình kĩ thuậtCác biện pháp cầm máu tạm thời đều có quy trình kĩ thuật nhất định. Tiến hành cầmmáu phải đúng kĩ thuật mới có thể đem lại hiệu quả cao.3. Phân biệt các loại chảy máuCăn cứ vào mạch máu bị tổn thương, người ta có thể chia thành 3 loại chảy máu:1. Chảy máu mao mạchMáu đỏ thẫm, thấm ra chỗ bị thương, lượng máu ít hoặc rất ít, có thể tự cầm sau ítphút.2. Chảy máu tĩnh mạch vừa và nhỏMáu đỏ thẫm, chảy ri rỉ tại chỗ bị thương, lượng máu vừa phải, không nguy hiểm,nhanh chóng hình thành cục máu bít các tĩnh mạch bị tổn thương lại. Tuy nhiên tổn thươngcác tĩnh mạch lớn (tĩnh mạch chủ, tĩnh mạch cảnh, tĩnh mạch dưới đòn ) vẫn gây chảy máuồ ạt, nguy hiểm.3. Chảy máu động mạchMáu đỏ tươi, chảy vọt thành tia (theo nhịp tim đập) hoặc trào qua miệng vết thương rangoài, lượng máu có thể nhiều hoặc rất nhiều tuỳ theo động mạch bị tổn thương.Thực tế rất ít xảy ra chảy máu đơn thuần mao mạch, tĩnh mạch hoặc động mạch, dovậy cần thận trọng nhanh chóng xác định loại vết thương để có biện pháp cầm máu thích hợpvà kịp thời.PHÒNG NGỪA- An toàn trong lao động và sinh hoạt.- Không cho trẻ chơi các vật sắc, nhọn. TỔN THƯƠNG PHẦN MỀMI. DẤU HỆU NHẬN BIẾTTổn thương phần mềm bao gồm chấn thương phần mềm và vết thương phần mềm: Chấn thương phần mềm là những tổn thương đụng giập phần mềm với các dấu hiệu:- Không rách da- Đau - Sưng, bầm tím hoặc đỏ - Hạn chế cử động Vết thương phần mềm là những tổn thương rách da, chảy máu: - Rách da, chảy máu - Đau, sưng nề, bầm tím tại vùng bị tổn thương. - Có thể có dị vật tại vết thương. II. NGUYÊN NHÂNNguyên nhân thường gặp là do những tác động từ bênngoài như: - Va đập mạnh - Vật sắc nhọn, - Ngã, tai nạn lao động, tai nạn giao thông, chơi thể thao III. NGUY CƠ- Chảy máu nhiều nếu không được sơ cứu kịp thời có thể làm cho nạn nhân bị choáng,dẫn đến tử vong. - Có thể bị nhiễm khuẩn tại chỗ và toàn thân. IV. XỬ TRÍ1. Sơ cứu chấn thương phần mềm có bầm tím tụ máu: - Để nạn nhân ở tư thế thoải mái. - Chườm lạnh, băng cố định vùng tổn thương - Nghỉ ngơi, nâng cao chi tổn thương. - Hạn chế cử động mạnh. 2. Sơ cứu vết thương phần mềm - Rửa vết thương bằng nước sạch nếu có bùn, đất, cát bám dính trên vết thương. Nếu vếtthương sâu, bẩn thì rửa bằng Oxy già.- Cách rửa vết thương: Rửa theo chiều xoắn ốc từ trong vết thương ra ngoài - Có thể dùng dung dịch Betadine để sát trùng xung quanh vết thương. - Đặt gạc phủ kín vết thương và băng lại. - Kiểm tra lưu thông máu sau khi băng- Chảy máu nhiều nếu không được sơ cứu kịp thời có thể làmcho nạn nhân bị choáng, dẫn đến tử vong. - Có thể bị nhiễm khuẩn tại chỗ và toàn thân. 3. Sơ cứu vết thương phần mềm có dị vật: - Không được rút dị vật. - Chèn gạc/vải sạch quanh dị vật và băng cố định. - Kiểm tra lưu thông máu sau khi băng. - Theo dõi và xử lý choáng. - Nhanh chóng chuyển đến cơ sở Y tế. 4. Các kỹ thuật băng: Nguyên tắc băng: - Phủ gạc, vải sạch và băng kín vết thương. - Không băng quá chặt gây nguy cơ tắc tuần hoàn hoặc quálỏng. - Kiểm tra lưu thông máu sau khi băng. V. CÁC LOẠI BĂNG THÔNG THƯỜNG - Băng cuộn vải, băng chun (băng thun) - Băng tam giác - Băng 4 dải - Băng dính VI. CÁCH SỬ DỤNG BĂNG1. Băng cuộn - Cố định (neo) băng bằng cách gấp mép băng và quấn 2 vòng chông lên nhau. - Vòng băng sau chồng lên 2/3 vòng băng trước - Băng từ phần cơ thể nhỏ đến phần cơ thể to hơn - Khóa 2 vòng sau khi băng kín vết thương. Kiểu băng Hình thức Cách băng Áp dụngBăngvòng/cuốnCuốn băng vòng sau chồnglên 2/3 vòng trước cho đếnkhi kín vết thương.Vùng vết thương gực, bụng,cánh tay, đùi,…Băng chữnhân/Băng lậtSau khi cố định băng, đưabăng lên trên và gấp ngượcbăng sau mỗi vòng, tiếp tụccho đến khi kín vết thươngVùng vết thương cẳng tay,cẳng chân.Băng số 8Sau khi cố định băng, đưabăng lên trên khỏi vếtthương, cuốn 1 vòng, trảbăng trở về theo hình số 8,tiếp tục cho đến khi kín vếtthương.Vùng vết thương khuỷu,lòng bàn tay, lòng bàn chân,cổ chân, vai, gáyBăng rẻquạtCố định băng tại vết thương,quấn vòng băng lên phiá trênchiếm 1/3 vòng cố định, tiếptục quấn vòng phía dưới 1/3.Vùng vết thương khuỷu (cùichỏ), đầu gối, gót chânBăng vònggấp lạiDùng 2 cuộn băng:- Cuộn thứ 1 quấn vòng giữcố định- Cuộn thứ 2 dùng che phủvết thương, đặt đầu bằnggiữa đỉnh đầu, sau đó kéobăng về phía trái và tiếp tụckéo trả về phiá phải cho đếnkhi kín vết thươngDùng băng đầu2. Băng tam giác Băng ngực Băng chân Băng cùi chỏBăng bàn tay Băng đầuTreo tayBăng cằm Băng tai3. Băng dính - Khi sử dụng băng dính phải lau sạch, khô nơi băng;- Phải đặt gạc trước khi băng;- Băng theo đường ngang với cơ thể để tránh bị rơi băng.VII. PHÒNG NGỪA- Chấp hành Luật an toàn giao thông khi tham gia giao thông kể cả trẻ em hay ngườilớn. - Thao tác lao động đúng qui trình và mặc đủ quần, áo, trang bị bảo hộ lao động. - Không cho trẻ chơi các vật bén nhọn, và vật bén nhọn phải được trèo cao VIII. CÁC ĐIỀU CẦN GHI NHỚ1. Không tiếp xúc trực tiếp với máu, luôn mang găng tay;2. Làm sạch vết thương trước khi băng;3. Không rút dị vật;4. Băng kín vết thương và kiểm tra lưu thông máu sau khi băng.Nguồn: Tài liệu tập huấn Kỹ năng CLB ADN – Khoa Sinh học – ĐHSP HuếHãy làm bằng tất cả thành tâm và thiện chí. Làm hết sức và hết lòng. Vì cấp cứu là đấu tranh với sự chết đểgiành lại mạng sống cho con người. |
