Xuất phát từ Trung tâm Hà Nội, theo trục đường Tây Sơn – Nguyễn Trãi về phía Hà Đông, vượt qua quãng đường chừng 20 km, thắng cảnh chùa Trăm Gian đã ở gần bên bạn. Với một hành trình mang tính khám phá, phương tiện để tới đây khá thuận tiện. Bạn có thể chuyển tuyến xe bus từ bến xe Hà Đông sang xe Hà Đông – Xuân Mai, đến địa phận thị trấn Chúc Sơn là tới nơi. Đoạn đường từ quốc lộ 6 vào đến chùa Trăm Gian chỉ còn khoảng 2km. Nếu bạn lựa chọn xe máy, bạn sẽ có nhiều điều kiện thăm thú các địa điểm du lịch nổi tiếng gần đó như chùa Trầm, chùa Linh Sơn, chùa Hỏa Tinh … một cách cơ động, không phụ thuộc. Hành trang của bạn gần như không phải chuẩn bị gì nhiều, ngoại trừ chiếc máy ảnh nếu bạn muốn ghi lại những khoảnh khắc tuyệt đẹp của vùng đất So – Sở huyền thoại. Chùa trăm gian có gì Trong những thắng cảnh đất Hà Tây cũ, chùa Trăm Gian được đánh giá là một quần thể kiến trúc vô cùng độc đáo, mang đậm bản sắc Phật giáo Bắc Bộ kết hợp hài hòa với tín ngưỡng dân gian. Chùa vốn có tên chữ là Quảng Nghiêm Tự, thuộc địa phận xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, được xây dựng vào thời Lý. Chùa có tên là Trăm Gian bởi tính ước lệ của dân gian, nhưng nếu theo quan niệm là bốn cột tạo nên một gian, thì chùa quả thực có tới hơn 100 gian. Quần thể chùa nằm trên một ngọn núi có độ cao trung bình, với các bậc đi lên được xây theo một triền dốc thoải, còn lưu giữ được các nét kiến trúc đặc trưng của các triều đại Lý, Trần, Lê, Mạc … qua mỗi lần tu bổ. Chùa có số lượng tượng Phật khá lớn bằng gỗ và đất nung vô cùng sinh động được tạo tác bởi những bàn tay nghệ nhân dân gian. Chùa còn là nơi thờ Đức thánh Bối (một vị cao tăng đời Trần) và Đô đốc Đặng Tiến Đông, người có công lớn trong trận chiến chống quân Thanh dưới thời Hoàng đế Quang Trung. Vẳng tiếng chuông chùa ấm áp, thành tâm hướng lên chùa giữa hai hàng rồng đá uy nghiêm, tiểu đình đặt gác chuông là nơi chờ bạn dừng chân. Bên những gốc thông hàng trăm năm tuổi và những hàng thông non đang vươn mình lớn dậy, hãy thưởng thức một chén trà vối trong nồng nàn hương hoàng lan. Giữ lòng thanh tĩnh, bước qua cổng chùa, bạn sẽ thấy dường như lạc vào một thế giới tâm linh ấm áp, gần gũi… Sau khi dâng lên những nén tâm hương tại các ban thờ, bạn hãy dạo qua một vòng các ban, xem những điển tích được khắc bên tường như các Phật tích, các câu chuyện về 18 tầng địa ngục … để có những suy tư về quá khứ, thực tại, tương lai và nhận ra ranh giới giữa điều Thiện và cái Ác. Quay trở về con đường đã dẫn bạn tới đây, đừng quên dành cho người thân những món quà nho nhỏ. Một vài chiếc hoa thông rụng trên sân chùa, chiếc lẵng mây thủ công tinh xảo, phong chè lam ngào ngạt hương thơm … cũng đủ trở thành món quà đầy ý nghĩa, đậm hồn quê Việt của vùng đất nơi đây.  “Tuyệt mỹ kỳ công tác phẩm chùa Bao đời giữ chiếu chỉ nhà Vua Người qua ghé lại chuông hồi điểm Kẻ đến tu hành mõ tự khua Vãn cảnh ngàn năm đầy bốn vụ Cầu kinh vạn tháng đủ tư mùa Linh hồn đắc đạo còn lưu mãi Nhãn mở dương trần tụ sắc đua!” (Vũ Hồng Quân) Dạo bước trong khung cảnh thanh tịnh của chùa Trăm Gian, ta như lạc vào chốn thiền định tôn nghiêm…
Chùa Trăm Gian (tên tiếng Hán là Quảng Nghiêm tự) hay còn gọi là chùa Tiên Lữ. Đây là một ngôi chùa cổ, nằm trên ngọn đồi cao khoảng 50m, thuộc địa phận thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội. Chùa được biết đến nhiều với cái tên rất dân dã, mộc mạc – chùa Trăm Gian bởi chùa có tới 100 gian nhà theo cách tính 4 góc cột hợp thành 1 gian. Chùa đã được Bộ Văn hóa Thông tin Việt Nam chứng nhận di tích lịch sử quốc gia.
Lịch sử chùa Trăm Gian Có tài liệu cho rằng chùa Trăm Gian được khởi dựng vào năm Trịnh Phù thứ 10, đời vua Lý Cao Tông. Qua nhiều triều đại chùa đã được trùng tu và xây dựng với quy mô như hiện nay. Ngôi chùa này gắn liền với truyền thuyết về vị cao tăng Nguyễn Lữ, quê ở Bối Khê, Thanh Oai, Hà Tây (nay là Hà Nội) được người đời tôn là đức Thánh Bối. Truyền thuyết kể lại vào đời Trần, ở làng Bối Khê có người phụ nữ đã có giấc mộng thai thấy đức Phật, sau đó bà sinh ra một cậu con trai. Năm lên 6 thì cha mẹ mất, người con phải một mình chăn trâu nuôi bản thân. Còn nhỏ tuổi nhưng cậu đã rất mộ đạo Phật, năm 9 tuổi vào tu ở chùa Đại Bi trong làng. 6 năm sau, cậu đi du vân khắp nơi, khi dừng chân tại thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội ngày nay đã ở lại tu hành. Mười năm theo vị trưởng lão trong chùa học đạo, cậu bé ngày nào đã thấu hiểu mọi phép linh thông, có nhiều phép lạ. Vua Trần nghe tiếng liền sắc phong là Hòa Thượng, đặt đạo hiệu Đức Minh và mời về tu ở chùa trong kinh đô. Một thời gian sau, Ngài đã xin vua về làng dựng lên ngôi chùa mới. Năm 95 tuổi, Hòa Thượng Đức Minh ngồi vào một cái khám gỗ siêu thoát. Trước đó, Ngài dặn đệ tử một trăm ngày thì mở ra, nếu thấy thơm thì rút mây làm tượng thờ, còn không thì đổ ra sông Cái. Một trăm ngày sau, các đệ tử mở cửa khám, kim quang Ngài mùi thơm nức cả một vùng. Thấy vậy, dân làng và đệ tử liền xây tháp thờ phụng và tôn thờ là đức Thánh Bối.
Chùa Trăm Gian nổi tiếng bởi vẻ đẹp linh thiêng, cổ kính. Hàng năm chùa thu hút hàng trăm nghìn phật tử, du khách thập phương đến vãn cảnh, dâng hương. Kiến trúc chùa Chùa Trăm Gian là một quần thể kiến trúc rất độc đáo. Qua nhiều lần trùng tu thì hiện nay chùa có cả thảy 104 gian, nhìn tổng thể thì chùa gồm 3 cụm kiến trúc chính: Cụm thứ nhất ở lối ra vào, gồm 4 trụ cột cao với 2 quán ở 2 bên, trước đây là nơi đánh cờ người trong ngày diễn ra hội. Gần đó là nhà Giá Ngự nhìn ra hồ sen, nơi đặt kiệu Thánh trong Lễ rước Thánh.
Cụm thứ hai là một tòa gác chuông, cách cụm thứ nhất khoảng một trăm bậc. Gác chuông chùa Trăm Gian được dựng năm 1693, là một trong số ít gác chuông cổ còn lại đến ngày nay, mang dấu ấn nghệ thuật kiến trúc và chạm khắc độc đáo. Gác cao 2 tầng, 8 mái có hình chạm rồng xen lẫn mây lửa. Chuông được đúc năm 1974 cao 1.1m, đường kính 0.6m, có khắc bài minh của Phan Huy Ích. Nhìn từ xa tòa gác chuông trông giống như một bông hoa sen thanh thoát khổng lồ. Leo thêm 25 bậc đá xanh hình rồng mây sẽ đến sân trên, ở đây có kê 1 sập đá hình chữ nhật với nhiều hoa văn tinh xảo.
Cụm thứ ba là chùa chính gồm nhà bái đường, tòa thiêu hương, thượng điện, 2 dãy hành lang, nhà tổ và lầu trống. Chùa chính có 3 gian thờ: gian thờ Phật; gian thờ Thánh; gian thờ Quan Âm, gia đình Đô đốc Đặng Tiến Đông. Chùa đặt 153 pho tượng chủ yếu bằng gỗ, một số ít bằng đất nung phủ sơn. Nhưng đáng chú ý nhất về mặt lịch sử là tượng Đô đốc Đặng Tiến Đông – tướng lĩnh của vua Quang Trung – người có công trùng tu ngôi chùa và tượng đức Thánh Bối có cốt đan bằng mây, ngoài bọc vải sơn, đặt trong khám gỗ, tương truyền là tượng đặt hài cốt của ông. Ngoài ra, tượng Tuyết Sơn, tượng Quan Âm, bộ Thập bát La hán,… cũng là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc bằng phù điêu gỗ sơn và đất nung.
Lễ hội chùa Trăm Gian Hàng năm, sau Tết Nguyên Đán, lễ hội chùa Trăm Gian được tổ chức để tưởng nhớ đức thánh Bối. Hội chùa diễn ra với rất nhiều hoạt động như rước kiệu thánh, thi cỗ chay và trình rối cạn, ngoài ra còn có các trò như đánh cờ người, đấu vật, múa rối nước,… Đại đám có rước kiệu Thánh, rước án, rước giá cỗ (gồm bánh chưng, bánh dày), rước giá văn bản, rước mâm ngũ quả và bát nhang. Kiệu Thánh là kiệu bát cống do 18 người khiêng, và bốn người khiêng giá rước. Người rước mặc áo Mã tiền, trong là thân áo, bên ngoài đính các dải phướn nhiều màu sắc.
Trong những ngày diễn ra hội, trò đánh cờ người tổ chức trên sàn giữa hồ bán nguyệt thu hút nhiều sự quan tâm của du khách nhất. Các tướng tham gia vào phải là người thôn Thượng và Nội, từ 50 tuổi trở lên, có tướng mạo đẹp. Tướng nam phải là các cụ ông có chức sắc, tướng nữ phải là vợ các quan viên trở lên, gia đình song toàn. Quân cờ là trai gái người làng chưa vợ, chưa chồng, dáng người thanh tú.
Lễ hội chùa Trăm Gian từ bao đời nay vẫn được duy trì với mục đích giáo dục tinh thần yêu nước, đoàn kết, rèn luyện tinh thần thượng võ và thi tài khéo léo cho thế hệ mai sau. |
