Trong kho tàng văn hoá dân gian Việt Nam, trò chơi dân gian trẻ em có một vị trí khá quan trọng, góp phần tạo nên diện mạo văn hoá truyền thống dân tộc. Trò chơi dân gian trẻ em ra đời và gắn liền cùng môi trường sống vốn rất gần gũi với thiên nhiên và con người Việt Nam để rồi tác động không nhỏ cả về thể chất, trí tuệ của các em. Nếu trò chơi dân gian của người lớn thường xuất hiện vào các dịp lễ hội, vào ngày tết cổ truyền, thì trò chơi dân gian của trẻ em có thể diễn ra mọi lúc, mọi nơi. Có những trò chơi chỉ xuất hiện theo mùa, mùa hè có chơi chuyền, chơi chọi, thả diều, chơi chong chóng... Một số trò chơi khác như đá cầu, nhảy dây, trốn tìm, chơi ô ăn quan, trồng nụ, trồng hoa, đánh khăng, đánh đáo... thì chơi quanh năm. Thực tế cho thấy trò chơi dân gian rất phù hợp với môi trường sống và điều kiện sinh hoạt của trẻ em. Những vật dùng để chơi dễ kiếm, dễ tìm hay do chính tay các em làm. Chơi chuyền chỉ cần một quả cà, quả bưởi rụng và một bàn que gồm 10 que tre nhỏ, chơi chong chóng chỉ cần một chiếc lá dừa, chơi ô ăn quan là 52 viên sỏi, chơi nhảy dây chỉ cần một chiếc dây thừng hoặc dây nịt nối lại. Một số trò chơi cần phải dùng đến tiền để mua thì chẳng hề đắt nhưng cái làm cho trò chơi dân gian thú vị chính là được chơi những thứ do mình tự tạo ra. Phụ thuộc vào thời tiết mà có thể chọn trò chơi cho phù hợp. Vào tiết trời mưa, không gian bị thu hẹp, có thể chơi trò đơn giản và không cần nhiều người tham gia như: chi chi, chành chành, cờ tướng, ô ăn quan... Những hôm trời khô ráo có thể chơi những trò chơi mang tính tập thể như: trốn tìm, nhảy dây, mèo đuổi chuột, đánh trận giả... Có những trò chơi rèn luyện sự khéo léo, chính xác như chơi chuyền, chơi chong chóng, thả diều... Có những trò chơi lại giúp trẻ rèn luỵên thể lực sức mạnh và dẻo dai như: nhảy ngựa, nhảy dây, đá cầu, mèo đuổi chuột... Những trò chơi như: ô ăn quan, đánh trận giả lại rèn cho trẻ tính thông minh. Những trò vừa chơi vừa hát đồng dao như nu na nu nống, chi chi chành chành, kéo cưa lừa xẻ, rồng rắn lên mây thực sự đã đem lại cho trẻ những tiếng cười sảng khoái. Thời thơ ấu của những thế hệ thuộc những năm 1970 trở về trước, trò chơi dân gian có một vị trí đặc bịêt quan trọng, nó không chỉ đơn giản mang tính giải trí đơn thuần mà nó còn góp phần nuôi dưỡng, bồi đắp tình yêu quê hương đất nước. Nhưng ngày nay trong quá trình đô thị hoá mạnh mẽ, trước sự phát triển của công nghệ thông tin, liệu những ưu điểm ấy của những trò chơi dân gian còn ít cơ hội để phát triển. Khi đi qua các khu vực quanh trường học hay các khu dân cư lớn, điều dễ nhận thấy là các hàng trò chơi điện tử mọc lên như nấm. Và phần đông người chơi là các em nhỏ. Quá trình đô thị hoá đã làm thay đổi, không gian, môi trường sinh hoạt vui chơi của trẻ. Nếu những cánh diều bay bổng trên trời xanh của trẻ xưa kia mang dấu ấn của những ước mơ, của sự lãng mạn thì nay những hình ảnh ấy lại nặng những âu lo của các bậc phụ huynh, bởi đã có không ít tai nạn đáng tiếc xảy ra với các em nhỏ tại những khu chung cư khi chơi trò chơi này. Bên cạnh đó, chương trình học quá tải làm cho trẻ thiếu thời gian vui chơi. Chính những điều đó đã phần nào lý giải vì sao trẻ em ở các đô thị ngày càng ít chơi, thậm chí không biết đến những trò chơi dân gian. Giờ ra chơi là khoảng thời gian giúp trẻ em thư giãn sau những tiết học căng thẳng, mệt mỏi, do đó nhu cầu vận động là điều không thể thiếu ở lứa tuổi này. Nhưng dạo qua một số trường xem bọn trẻ chơi gì ở khoảng thời gian này thì rất nhiều em nữ khi được hỏi không biết thế nào là chơi chuyền, trồng nụ trồng hoa và cũng không thấy mấy em nam trả lời được chơi trò chơi trâu bò húc nhau, đánh khăng đánh đáo. Mà thay vào đó là chơi cờ carô, quan toà xử án, đọc truyện tranh, đọc báo hoặc tán gẫu. Nhiều em cho rằng giờ ra chơi quá ngắn và sân trường hơi chật các em không thể chơi được những trò mình thích như đá cầu, đá bóng nên các em chỉ còn cách ngồi đọc truyện tranh Nhật Bản. Và đặc biệt, hầu hết các em được hỏi đều biết chơi haif line, empire, mario... (những chương trình của trò chơi điện tử). Làm thế nào để kéo các em đến với trò chơi dân gian đầy bổ ích và lý thú thật không đơn giản nhưng cũng không phải là không thực hiện được. Trong nỗ lực tìm giải pháp, Bảo tàng dân tộc học Việt Nam bước đầu đã có những thành công đáng khích lệ. Năm 1999, nhân dịp Tết Trung thu, triển lãm đồ chơi trung thu dân gian do Bảo tàng tổ chức rất đông người xem. Người ta không chỉ xem mà còn muốn mua những đồ chơi này cho con em mình. Năm 2002, từ những ý kiến đóng góp của các phụ huynh và của chính các em nhỏ, các cán bộ Bảo tàng đặc biệt là phòng giáo dục của Bảo tàng đã đầu tư, sưu tầm nghiên cứu trò chơi dân gian tại các làng nghề truyền thống, mời nghệ nhân về trình diễn cho các em xem và dạy các em làm ra những trò chơi này. Năm 2003, Bảo tàng tiếp tục tìm hiểu và khôi phục những trò chơi dân gian khác để đưa thêm vào chương trình và tiến thêm một bước nữa là thi đấu trò chơi dân gian. Ðó là các trò nhảy dây, ô ăn quan, rải ranh, đánh chuyền, kéo co, đi cà kheo, đập gậy, chơi khăng, đánh đáo, ném còn... Con số 6.500 gia đình tham gia chật kín Bảo tàng Dân tộc học là một minh chứng không chỉ trẻ em mà còn các bậc phụ huynh rất quan tâm đến vấn đề này. Năm 2004 chương trình phải thu hẹp lại vì vượt quá sức của Bảo tàng. Năm 2005, Bảo tàng tiếp tục khôi phục các trò chơi, tổ chức hội thảo làm thế nào để cuốn hút các em hơn. Những chương trình này bước đầu được liên kết thực hiện thành công tại các trường THCS Lê Quý Ðôn, trường tiểu học Nghĩa Tân, trường tiểu học Thực Nghiệm, Làng trẻ em SOS, trường THCS Dịch Vọng... Việc sử dụng Bảo tàng như một công cụ để bảo tồn văn hoá dân gian là một hướng đi đúng cần được nhân rộng và cần được sự quan tâm hỗ trợ của xã hội .Thay cho bảo tồn các giá trị văn hoá trong tủ kính, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đã đánh thức và đưa giá trị ấy trở về với cuộc sống thường ngày, nơi sản sinh ra nó. Rõ ràng trò chơi dân gian không phải đã “hết thời”. Ðiều quan trọng là người lớn chúng ta phải quan tâm và biết sáng tạo để khơi dậy niềm say mê hứng thú ở trẻ em với những trò chơi này. Theo KTĐT |
