Nhà ngục Kon Tum là nơi giam giữ tù chính trị được lập sớm nhất khu vực Tây Nguyên do thực dân Pháp xây dựng từ những năm 1915-1917. Năm 1929, thực dân Pháp bắt đầu đưa tù nhân chính trị từ nơi khác về giam giữ tại đây với âm mưu thâm độc là vừa cách ly tù chính trị với phong trào cách mạng ở miền xuôi, đồng thời lợi dụng lam sơn chướng khí, lao động khổ sai, ăn uống kham khổ để giết dần, giết mòn người tù chính trị. Chỉ trong vòng sáu tháng, từ tháng 12-1930 đến tháng 6-1931 đã có trên 170 trong số 500 người tù hy sinh ở chốn rừng thiêng nước độc này. Trong ba năm (từ năm 1930 đến 1933), nhà Lao Trong đã chứng kiến nhiều tội ác của thực dân Pháp và sự hy sinh của gần 300 chiến sĩ cách mạng trong tổng số 500 tù chính trị được đưa lên Kon Tum. Một trong những sự kiện lịch sử phản ánh tinh thần đấu tranh kiên cường của người tù cộng sản trước sự đàn áp dã man của thực dân Pháp đó là cuộc đấu tranh lưu huyết diễn ra vào ngày 12-12-1931.  Các chiến sĩ Sư đoàn 10 xem mô hình nhà ngục Kon Tum tại khu lưu niệm di tích. Sau sáu tháng khổ sai làm đường 14, thực dân pháp âm mưu cưỡng bức tù nhân đi làm đường Đăk Sút, Đăk Pao (huyện Đắc Glây hiện nay), các tù chính trị ở lao trong và lao ngoài dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng đã hạ quyết tâm: “ Muốn sống không có con đường nào khác ngoài con đường đấu tranh mà Đảng đề ra. Muốn bảo đảm cuộc đấu tranh thắng lợi, nhất định chúng ta phải làm cho anh em đoàn kết, nhất trí, quyết tâm cao. Phải đấu tranh bền bỉ, có kế hoạch, chu đáo…”. Với ý chí ấy, tù nhân ở lao ngoài kiên quyết phản đối, thà chết tại chỗ không đi làm đường nữa và đã bị cai ngục khủng bố dã man. Sáng 12-12-1931, cai ngục đã xả súng vào những người tù chính trị, chỉ trong vài phút đã bắn chết tám người trong số 40 người tham gia cuộc đấu tranh. Phản đối sự đàn áp tàn bạo trên, tù chính trị đã đấu tranh tuyệt thực kéo dài năm ngày, từ ngày 12 đến ngày 16-12-1931. Tuy cuộc đấu tranh bị thực dân Pháp đàn áp đẫm máu, nhưng kết quả đạt được rất vẻ vang đã buộc địch phải thay đổi chế độ cai trị hà khắc và chấp nhận nhượng bộ theo yêu sách của tù chính trị đưa ra, từ bỏ bóc lột sức lao động của tù chính trị làm đường 14, hủy bỏ hoàn toàn nhà ngục Kon Tum vào năm 1934. Điều này chứng minh sự thừa nhận thất bại của thực dân Pháp trước tinh thần đấu tranh quyết tử của tù chính trị và nhân dân các dân tộc tỉnh Kon Tum. Đặc biệt, từ trong phong trào đấu tranh của các tù chính trị tại nhà ngục Kon Tum đã ra đời cơ sở Đảng sớm nhất ở Tây Nguyên. Chi bộ Đảng đầu tiên được thành lập vào tháng 9 năm 1930 với tên gọi là “Chi Bộ Binh” được hình thành trong hàng ngũ của địch, phản ánh sự phát triển của Đảng trong quá trình lãnh đạo phong trào cách mạng những năm 1930-1931 ở Kon Tum. 86 năm kể từ khi thành lập chi bộ Đảng đầu tiên và 85 năm cuộc đấu tranh lưu huyết, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Kon Tum đã đoàn kết một lòng, phát huy truyền thống cách mạng, tiềm năng thế mạnh xây dựng tỉnh Kon Tum ngày càng phát triển. Tốc độ tăng trưởng kinh tế hằng năm trung bình đạt 13,94%; cơ cấu chuyển dịch đúng hướng; công tác xóa đói giảm nghèo được đẩy mạnh; năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức Đảng và chất lượng đội ngũ cán bộ đảng viên không ngừng được nâng lên; hệ thống chính quyền các cấp hoạt động ngày càng hiệu lực, hiệu quả. Nhiều vấn đề nổi cộm, bức xúc trên địa bàn, dư luận quan tâm được giải quyết kịp thời; việc kiểm điểm tự phê bình và phê bình theo Nghị quyết Trung ương 4 ( khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đã trở thành thường xuyên và đạt kết quả cao tạo sức lan tỏa trong cán bộ, đảng viên và tầng lớp nhân dân. Lãnh đạo tỉnh Kon Tum gặp gỡ thân nhân các cựu tù chính trị ngục Kon Tum nhân kỷ niệm 85 năm ngày đấu tranh lưu huyết ngục Kon Tum. Nhân dịp kỷ niệm 85 năm cuộc đấu tranh lưu huyết tại nhà ngục Kon Tum, lãnh đạo tỉnh Kon Tum đã tổ chức gặp mặt thân nhân các liệt sĩ cựu tù chính trị tại ngục Kon Tum. Nhà lao Kon Tum ban đầu chỉ giam giữ những người bị thực dân Pháp quy vào tội chống đối hoặc vi phạm “pháp luật” của chúng. Từ cuối năm 1929 đến năm 1930, có 2 tù chính trị bị đưa lên đây giam giữ là đồng chí Đồng Sỹ Bình và đồng chí Ngô Đức Đệ (người lập ra chi bộ Binh – chi bộ Đảng đầu tiên ở Kon Tum). Sau thất bại của phong trào 1930 – 1931, thực dân Pháp đã đàn áp, bắt bớ hàng loạt chiến sĩ Cộng sản và quần chúng giác ngộ theo phong trào đem giam giữ tại Kon Tum. Mục đích của chúng là giải quyết tình trạng quá tải trong các nhà lao ở các tỉnh đồng bằng miền Trung. Mặt khác chúng muốn bóc lột sức lao động của tù nhân để làm tuyến đường 14 phục vụ chính sách xâm lược, cai trị của chúng. Thâm độc hơn nữa, thực dân Pháp còn muốn lợi dụng nơi rừng thiêng nước độc, vùng xa xôi hẻo lánh để cách ly tư tưởng cộng sản, giết dần giết mòn những người tù chính trị mà không sợ dư luận. Tại nhà lao Kon Tum từ năm 1930 đến năm 1933, thực dân Pháp đã giam cầm, đày ải trên 500 lượt tù chính trị, nó biến nhà lao Kon Tum từ nhà lao cấp tỉnh thành một bộ phận nhà đày xứ Trung kỳ lúc bấy giờ. Lớp tù chính trị đầu tiên gồm 150 người bị thực dân Pháp đày từ nhà lao Kon Tum đi làm đường Đăk Pao, Đăk Pét. Chặng đường đi bộ trên trăm cây số, đó là thử thách không hề nhỏ đối với những người tù chính trị vốn đã bị bọn thực dân hành hạ, vắt sức. Không dừng lại ở đó, những người tù còn phải mang vác hành lý nặng và thường xuyên bị đánh đập dã man. Nhiều người tù già yếu hoặc đau bệnh không thể theo kịp đoàn, bỏ mạng trên đường đi. Trong 6 tháng mùa khô trên công trường Đăk Pao, Đăk Pét, tù nhân phải lao động nặng nhọc trên 10 giờ đồng hồ mỗi ngày, dưới mọi thời tiết, không nón đội, không mảnh che mưa. Ngày không được nghỉ ngơi, tối đến giấc ngủ cũng chẳng yên lành bởi sự hành hạ của binh lính và tiếng rên la thảm thiết của những người tù đau ốm. Chế độ ăn uống vô cùng kham khổ. Cơm thì lẫn trấu sạn, mắm muối đầy dòi bọ, nước uống chỉ múc từ khe suối. Không chỉ có điều kiện làm việc, ăn ở, những người tù chính trị nơi đây hằng ngày còn phải chịu sự hành hạ dã man của bọn thực dân, tay sai. Chúng đánh đập, hành hạ tù nhân bất cứ lúc nào, với hàng ngàn lý do. Roi da, gậy hèo và báng súng trở thành nỗi ám ảnh của những người tù chính trị. Sự đối xử của thực dân Pháp và tay sai đối với tù chính trị trên công trường Đăk Pao, Đăk Pét là hết sức tàn ác. Chỉ trong vòng 6 tháng ngắn ngủi làm đoạn đường 15km, đã có 150 trong số 295 tù chính trị chết một cách thê thảm, số còn lại chỉ còn da bọc xương. Trong tình cảnh áp bức, đau thương và đầy uất hận, một số tù nhân chọn cái chết để giải thoát chính mình; một số khác chủ trương bạo động để giải phóng, thoát thân song kế hoạch chưa kịp thực hiện thì bại lộ, nhiều người bị giết chết. Giữa năm 1931, Kon Tum bước vào mùa mưa, thực dân Pháp đưa tù chính trị về nhà lao Kon Tum để giam giữ và tiếp tục bóc lột lao động khổ sai trong vùng thị xã. Đầu tháng 7-1931, sau khi Chi bộ binh ở nhà lao bị khủng bố, Pháp đưa đồng chí Ngô Đức Đệ – người tù chính trị bị giam đầu tiên ở nhà lao Kon Tum ra giam ở Lao ngoài. Tại đây, số tù chính trị cũ và mới gặp nhau, đồng chí Ngô Đức Đệ đã thông báo về tình hình tù nhân làm đường, sự đàn áp, đày đọa tù nhân của kẻ thù, tình hình của Chi bộ binh, Chi bộ đường phố… Anh em tù chính trị đã hình thành một Ban lãnh đạo chung và phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên. Ban lãnh đạo nhất trí hạ quyết tâm: “Muốn sống, không có con đường nào khác ngoài con đường đấu tranh mà Đảng đề ra. Muốn đảm bảo cuộc đấu tranh thắng lợi nhất định thắng lợi, chúng ta phải làm cho anh em đoàn kết nhất trí, có quyết tâm cao. Phải đấu tranh kiên quyết, bền bỉ, có kế hoạch chu đáo”. Đồng chí Ngô Đức Đệ – người sáng lập Chi bộ Đảng đầu tiên ở Kon Tum Mục tiêu đấu tranh là đòi thực dân Pháp bãi bỏ chế độ giết người dã man đối với tù chính trị, ưu đãi tù chính trị… Từ tháng 9-1931, Ban đã thành lập Đội cảm tử và Đội quyết tử tiên phong, bất khuất trong quá trình đấu tranh với bọn cai trị thực dân Pháp và tay sai. Từ đó, nhiều cuộc đấu tranh của tù chính trị dưới nhiều hình thức đã liên tiếp nổ ra, trong đó có cuộc đấu tranh lưu huyết phản đối việc bắt tù chính trị lên Đăk Pét lần 2. Sáng ngày 12-12-1931, bọn thực dân và tay sai đã chia tù nhân theo từng tốp đi làm, chúng giữ lại 40 người ở Lao ngoài (đều là thành viên trong đội cảm tử, quyết tử) để tiếp tục đưa lên công trường Đăk Pao, Đăk Pét. Do có sự chuẩn bị từ trước, tất cả 40 anh em tù chính trị đã chạy thẳng vào phòng giam hô to khẩu hiệu: “Phản đối đi Đăk Pét”, “Phản đối chính sách tàn ác của Chính phủ đối với chính trị phạm”. Trước sự kháng cự quyết liệt và có chủ ý của tù nhân, Công sử và Giám binh Pháp đã điều binh lính kéo đến bao vây xung quanh nhà lao. Trong lao, 40 anh em vẫn tiếp tục hô to khẩu hiệu: “Phản đối đi Đăk Pét”. Tất cả đều đồng lòng siết chặt hàng ngũ đứng trước cửa lao, không để cho binh lính xông vào lôi một ai ra. Sự quyết tâm, gan dạ của anh em tù chính trị đã khiến bọn thực dân, tay sai mất bình tĩnh và tiếp tục gây tội ác. Đồng chí Trương Quang Trọng (mang số tù 303) là người chiến sĩ Cộng sản đầu tiên gục ngã trước họng súng của chúng. Sự hi sinh anh dũng của đồng chí Trọng đã thục giục tinh thần của anh em tiếp tục đấu tranh phản đối kịch liệt. Được lệnh của tên Công sứ, bọn lính đồng loạt xả súng vào các anh em trong tù, 8 đồng chí bị bắn chết tại chỗ và 8 đồng chí khác bị thương. Sau khi bắn giết xong, bọn lính ùa vào bắt 24 người còn sót lại tiếp tục chở lên công trường Đăk Pét. Sáng ngày 13-12-1931, số anh em tù nhân còn lại tổ chức lễ truy điệu cho các đồng chí, đồng đội đã hy sinh. Chiều ngày 13-12-1931, Bản tuyên ngôn Chính trị và Yêu sách của tù nhân được soạn thảo và dịch ra tiếng Pháp, tiếng các dân tộc bản địa. Bản tuyên ngôn vạch trần chế độ đối xử tàn bạo của thực dân Pháp với tù chính trị và đòi nhà cầm quyền Pháp phải chịu trách nhiệm về sự tàn bạo đó. Ngọn lửa đấu tranh của anh em tù chính trị được thổi bùng lên quyết liệt. Từ ngày 12 đến ngày 16-12-1931, anh em tù nhân tiếp tục tổ chức đấu tranh phản đối bằng hình thức tuyệt thực. Sáng ngày 16-12-1931, thực dân Pháp tiếp tục nổ súng đàn áp cuộc đấu tranh tuyệt thực, làm 7 đồng chí hy sinh và 8 đồng chí khác bị thương. Cuộc đấu tranh Lưu huyết và Tuyệt thực tại ngục Kon Tum chỉ diễn ra trong thời gian rất ngắn, thực dân Pháp đã giết hại 15 đồng chí là làm bị thương 18 đồng chí. Các tù nhân còn lại vẫn tiếp tục bị chúng đưa lên công trường Đăk Pao, Đăk Pét. Đây là một cuộc đấu tranh không cân sức giữa những người tù chính trị bị xiềng xích với bọn thực dân, tay sai trong tay dư thừa súng đạn. Tuy nhiên, cuộc đấu tranh đã thể hiện bản lĩnh, khi phách hiên ngang của các chiến sĩ Cộng sản trước sức mạnh của kẻ thù. Họ sẵn sàng hy sinh vì lý tưởng Cộng sản, vì khát vọng độc lập cho Tổ quốc, cho quê hương, họ tự nguyện “chết cho sự sống, chết một người để cứu sống muôn người”. Cuộc đấu tranh đã cổ vũ thêm tinh thần đấu tranh chống Pháp cho anh em tù chính trị và nhân dân Kon Tum; làm cho nhân dân càng nhìn thấy rõ bộ mặt tàn bạo của chế độ thực dân, tay sai. Cuộc đấu tranh đã gây chấn động đối với bọn thực dân Pháp tại Kon Tum và trên toàn cõi Đông Dương, khiến thực dân Pháp phải thay đổi nhiều chính sách, nhượng bộ như: chế độ lao dịch của tù nhân, bãi bỏ chế độ đánh đập tù nhân, người tù ốm đau được nghỉ và có thuốc men… Đến cuối tháng 12-1931, chúng bỏ hẳn việc đưa tù nhân đi làm đường ở Đăk Pao, Đăk Pét. Đến năm 1934, Pháp phải bỏ hẳn nhà lao Kon Tum. Đó là minh chứng cho sự thất bại của kẻ thù trước sự đấu tranh anh dũng, bền bỉ của các chiến sĩ Cộng sản và nhân dân các dân tộc Kon Tum. CHI BỘ TRƯỜNG THPT CHUYÊN NGUYỄN TẤT THÀNH. |
