 Các số liệu thống kê chính thức mới đây cho thấy Mỹ hầu như không sử dụng dầu của Nga. Vì vậy theo lý thuyết, cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine khiến giá dầu và khí đốt tăng đột biến sẽ ít tác động đến nước này. Tuy nhiên, thực tế là người dân Mỹ đang chịu ảnh hưởng lớn khi giá xăng tại nước này nhảy vọt lên những mức kỷ lục mới. Giá dầu tại Mỹ đã đạt 4,33 USD/gallon (3,78 lít) vào thứ Sáu vừa qua (11/3). Tại sao điều này lại xảy ra? Dùng ít nhưng vẫn chịu ảnh hưởng lớn Dù đúng là phần lớn dầu của Nga được chuyển đến châu Âu và châu Á, mấu chốt ở đây là những cân nhắc về nguồn cung dầu trên toàn cầu, thay vì chỉ chú ý tới Mỹ. Thị trường hàng hóa thế giới có liên kết chặt chẽ với nhau và dầu được định giá thông qua thị trường toàn cầu. Vì vậy, những gì xảy ra ở một khu vực trên thế giới đều có thể ảnh hưởng đến các khu vực khác. Vấn đề ở đây: Nga là một trong những nhà cung cấp dầu lớn nhất thế giới. Như vào tháng 12/2021, Nga đã xuất gần 8 triệu thùng dầu và các sản phẩm dầu mỏ ra thị trường toàn cầu, bao gồm 5 triệu thùng dầu thô được sử dụng để sản xuất xăng cùng các mặt hàng khác. Đúng là rất ít nguồn cung dầu của Nga đến Mỹ - chỉ 90.000 thùng dầu thô mỗi ngày trong tháng 12 năm ngoái, theo thống kê gần đây nhất của Chính phủ Mỹ. Ngược lại, vào năm 2021, châu Âu chiếm 60% lượng dầu xuất khẩu của Nga và Trung Quốc chiếm tới 20%. Nhưng dầu được mua và vận chuyển khắp thế giới thông qua thị trường hàng hóa toàn cầu. Vì vậy, việc nước nào hay khu vực nào đang bị tổn thương bởi thiếu nguồn cung dầu từ Nga không phải trọng tâm của vấn đề khi nguồn cung thấp hơn sẽ ảnh hưởng đến giá toàn cầu. Và dựa trên các lý thuyết kinh tế cơ bản nhất, khi nguồn cung một mặt hàng thấp hơn nhu cầu, giá sẽ tăng. Nếu châu Âu mua ít dầu từ Nga hơn, họ sẽ phải thay thế bằng dầu từ một nơi khác - có thể từ Tổ chức các Nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) do Saudi Arabia đứng đầu. Khi đó, sự gia tăng nhu cầu đối với dầu của OPEC sẽ khiến giá dầu thô của khối này cao hơn. Và có thể đoán xem ai khác mua hàng trăm triệu thùng dầu của OPEC nếu không phải là Mỹ. Tại sao nguồn cung của Nga giảm? Ban đầu, các nước phương Tây và Mỹ, miễn trừ dầu và khí đốt tự nhiên của Nga khỏi các lệnh trừng phạt mà họ áp đặt. Tuy nhiên, chính quyền Tổng thống Joe Biden ngày 8/3 đã đảo ngược hướng đi này, tuyên bố cấm nhập khẩu dầu của Nga và các nhiên liệu khác vào Mỹ. Vào cùng ngày, Anh cho biết sẽ loại bỏ dần việc nhập khẩu dầu của Nga vào cuối năm nay. EU đang ở thế khó xử liên quan tới các vấn đề trên, vì họ phụ thuộc nhiều hơn vào dầu của Nga. Song kể cả việc thiếu các lệnh cấm chính thức cũng không thực sự tác động lớn tới giá cả. Trên thực tế đã có lệnh cấm đối với dầu của Nga kể từ khi cuộc xung đột bắt đầu, với hầu hết nguồn cung dầu của nước này không tìm được khách hàng. Đó là bởi sự lo ngại và thận trọng của các nhà giao dịch dầu. [Giá dầu thế giới dự báo "sẽ vẫn ở mức cao" dù giảm 5% trong tuần] Có rất nhiều yếu tố không chắc chắn xung quanh việc mua dầu của Nga, cho dù đó là khả năng hoàn tất các giao dịch thanh toán do các lệnh trừng phạt đối với hệ thống ngân hàng Nga, hay việc tìm kiếm các tàu chở dầu sẵn sàng đến các cảng của nước này giữa lúc hoạt động hàng hải gặp nguy hiểm trong vùng chiến sự. Ngân hàng đầu tư JPMorgan của Mỹ gần đây ước tính lượng dầu tương đương 4 triệu thùng mỗi ngày của Nga đã bị loại hoàn toàn khỏi thị trường. Giới đầu tư về cơ bản đang định giá dầu như thể nguồn cung của Nga không có sẵn, dù loại dầu chính mà Nga xuất khẩu vào châu Âu đang được chào bán với mức chiết khấu lớn. Một lần nữa, cung ít hơn sẽ đẩy giá lên cao hơn. Tại sao các nước khác không thể nâng sản lượng dầu? Một lý do đáng nhắc tới cho câu hỏi này chính là đại dịch COVID-19. Vào mùa Xuân năm 2020, thời điểm dịch bắt đầu bùng phát trên quy mô toàn cầu, không ai muốn mua dầu vì các lệnh phong tỏa đồng nghĩa là không ai cần đổ xăng và đến văn phòng. Với nhu cầu giảm, giá dầu cũng đi xuống. Thậm chí trong một thời gian ngắn, mức giá giao dịch của “vàng đen” rơi xuống vùng âm. Đến lượt OPEC và các nhà sản xuất lớn ngoài khối (nhóm OPEC+) cắt giảm mạnh sản lượng để hỗ trợ giá. Các nước này đã giữ mục tiêu sản xuất ở mức thấp kể từ đó và chỉ dần dần tăng sản lượng trở lại vào giai đoạn gần đây, ngay cả khi nhu cầu về dầu và xăng phục hồi sớm hơn dự kiến. Nga cũng là một thành viên của OPEC+. Do đó, khối này sẽ không vội vàng “giải cứu” thị trường. Saudi Arabia đã nói rõ trong nhiều tháng ngay từ trước khi cuộc xung đột bùng phát, rằng nhóm này không có kế hoạch sớm nâng sản lượng. Tuy nhiên, chính sách “sắt đá” đó của OPEC+ đã có dấu hiệu rạn nứt. Trong một diễn biến khó hiểu vào đầu tuần này, Đại sứ Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất (UAE) tại Mỹ trả lời hãng tin CNN rằng nước này muốn tăng sản lượng dầu và sẽ khuyến khích các đối tác trong OPEC+ làm như vậy. Nhưng sau đó, Bộ trưởng Năng lượng và cơ sở hạ tầng của UAE lại viết trên trang Twitter cá nhân rằng quốc gia này sẽ tuân theo thỏa thuận OPEC+ và từng bước nâng sản lượng. Sau đó, Bộ Dầu mỏ Iraq lại cho biết các nhà lãnh đạo của họ đã họp và nhất trí các đối tác OPEC+ nên cân bằng giữa cung và cầu để ổn định thị trường. Tới hiện tại, các tín hiệu của OPEC+ đang khá trái chiều và thiếu rõ ràng. Liệu các công ty năng lượng Mỹ có thể giúp sức? Nga là nhà sản xuất dầu lớn thứ hai trên thế giới vào năm 2021, bơm ra 9,7 triệu thùng/ngày. Nhưng Mỹ đứng số 1 với 10,2 triệu thùng/ngày. Các công ty Mỹ không cần tuân thủ các mục tiêu sản xuất được quốc gia khác bắt đi buộc theo như OPEC+. Dù vậy, các nhà sản xuất dầu của Mỹ không thể hoặc sẽ không lấp đầy khoảng cách giữa nhu cầu và nguồn cung, mặc dù họ có thể kiếm được nhiều tiền hơn nhờ giá và nhu cầu đều lên cao. Một lần nữa ở đây, COVID-19 lại góp mặt như một lý do cản trở. Giống như nhiều ngành công nghiệp trong thời kỳ đại dịch, các nhà sản xuất dầu đang vật lộn để tìm kiếm nhân viên và nguồn cung cấp thiết bị chuyên dụng. Trong khi đó, các công ty dầu mỏ của Mỹ vẫn đang cố phục hồi tác động của vụ giá dầu “rơi thẳng đứng” trong năm 2020, vốn là khởi đầu cho một loạt các vụ phá sản trong ngành công nghiệp. Hiệu suất cổ phiếu của các công ty dầu mỏ lớn cũng đã tụt hậu so với thị trường rộng tổng thể kể từ đó. Ngoài ra, khi làn sóng bảo vệ môi trường lên cao, với tư cách là các nhà sản xuất nhiên liệu hóa thạch, các công ty dầu của Mỹ cần cảnh giác trước khả năng các chính sách môi trường có thể ảnh hưởng đến nhu cầu dầu trong tương lai. Tất cả những điều trên càng cho thấy giá dầu và khí đốt có mối liên hệ như thế nào với các sự kiện địa chính trị, đại dịch, hoạt động khai thác và nhiều hơn thế nữa. Về lý thuyết, tất cả chỉ đơn thuần là vấn đề cung thấp, cầu cao. Nhưng những sự kiện có quy mô và sức ảnh hưởng lớn như vậy ít khi nào đơn giản như lý thuyết đề ra./. Cẩn trọng khi giá xăng dầu tăng mạnh(ĐCSVN) - TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho rằng, khi giá xăng dầu liên tục tăng cao sẽ làm giảm hiệu quả và có thể vô hiệu hoá chính sách tài khoá cắt giảm 2% thuế VAT đang triển khai thực hiện nhằm kích cầu tiêu dùng, kích thích tăng trưởng và giảm áp lực lạm phát...
Nhận định về thực tế chỉ trong vòng 1 tháng, giá xăng dầu ở Việt Nam đã tăng 3 lần liên tiếp, chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho rằng, khi giá xăng dầu liên tục tăng cao sẽ làm giảm hiệu quả và có thể vô hiệu hoá chính sách tài khoá cắt giảm 2% thuế VAT đang triển khai nhằm kích cầu tiêu dùng, kích thích tăng trưởng và giảm áp lực lạm phát, dẫn tới không đạt được mục tiêu tăng trưởng, thất thu ngân sách nhưng lạm phát vẫn gia tăng.
Theo phân tích của chuyên gia Nguyễn Bích Lâm, mặc dù giá dầu thô đã tăng trên 60% trong hơn một năm qua, đạt mức 94 USD/thùng nhưng các nhà khai thác đã không tăng sản lượng. Một yếu tố quan trọng đẩy giá dầu leo thang là việc Liên minh giữa Tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa và đồng minh (OPEC+) tuyên bố giữ nguyên kế hoạch tăng sản lượng nhằm hưởng lợi từ mức giá cao, thay vì tăng sản lượng cao hơn như kêu gọi của các nước tiêu thụ dầu lớn như Mỹ và Ấn Độ. Bên cạnh đó, thế giới đang hứng chịu cuộc khủng hoảng năng lượng và đối mặt với mùa đông 2021 - 2022 khắc nghiệt, lạnh sớm nên các nước đang tăng cường dự trữ xăng dầu, càng làm giá dầu gia tăng. Tại châu Âu, từ mấy tháng trở lại đây, giá xăng dầu tăng liên tục hàng tuần. Giữa tháng 10 năm 2021, giá nhiên liệu tại châu Âu đã lên tới mức cao kỷ lục chưa từng thấy. Tuy vậy kỷ lục này đã bị phá vỡ và không thể so với giá xăng dầu tại thời điểm hiện nay. Ngày 8/2/2022 giá dầu diezel đã lên mức kỷ lục. Tại Bỉ, giá một lít dầu diezel là 1,78 euro, xăng 95 là 1,66 euro. Tại Anh, giá xăng dầu đã tăng đến mức kỷ lục, 1 lít dầu diezel là 151 xu Anh, 1 lít xăng là 147 xu Anh. Trong bối cảnh các nền kinh tế đang tăng tốc mạnh mẽ, cộng thêm những bất ổn địa chính trị, giá xăng dầu đã tăng lên mức cao, vượt xa mọi dự đoán trước đó, nguy cơ tăng cao thêm nữa nếu chiến tranh bùng phát trên biên giới Ukraine, hoặc Mỹ cấm vận ngăn cản Nga bán dầu thô. Hiện tại chưa có dấu hiệu nào cho thấy giá nhiên liệu sớm được bình ổn, viễn cảnh giảm giá lại càng xa vời. Giá xăng dầu trong nước phụ thuộc rất lớn vào giá xăng dầu thế giới vì nguồn cung xăng dầu trong nước không đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế. Bên cạnh đó, do khó khăn về tài chính, Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn đã giảm sản lượng làm cho nguồn cung xăng dầu trong nước bị suy giảm và gián đoạn.
Trước nhận định của các tổ chức quốc tế về việc giá xăng dầu sẽ tiếp tục tăng cao trong thời gian tới, chuyên gia Nguyễn Bích Lâm cho rằng, hiện nay, các nền kinh tế đang dần phục hồi, bắt đầu mở cửa, khởi động lại hoạt động sản xuất kinh doanh, giao lưu đi lại, giao thông vận tải, du lịch sẽ khởi sắc do nhiều nước trên thế giới sử dụng thẻ xanh COVID-19 và dần coi COVID-19 như bệnh cúm thông thường vì đã tiêm vaccine diện rộng và có thuốc điều trị. Trong thời gian tới, thị trường xăng dầu thế giới còn biến động, khả năng giá xăng dầu vẫn tăng. Các Tổ chức dự báo năng lượng quan trọng của thế giới gồm OPEC, Tổ chức Năng lượng Quốc tế và Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ đều dự báo giá dầu thô có thể chạm ngưỡng 100 USD/thùng vào mùa hè năm nay. Phân tích về tác động của giá xăng dầu với kinh tế trong nước, TS Nguyễn Bích Lâm cho rằng, kinh tế nước ta phụ thuộc nhiều vào nguyên vật liệu nhập khẩu từ bên ngoài, với tỷ lệ chi phí nguyên vật liệu nhập khẩu trong tổng chi phí nguyên vật liệu của toàn nền kinh tế là 37%. Khi giá xăng dầu thế giới tăng sẽ làm tăng giá nguyên vật liệu nhập khẩu và nguyên vật liệu trong nước. Trong hoạt động sản xuất hàng hoá và dịch vụ, tuỳ theo quy trình sản xuất của mỗi ngành, có thể thấy hầu hết các ngành dù nhiều hay ít đều sử dụng xăng dầu. Chi phí xăng dầu chiếm khoảng 3,52% trong tổng chi phí sản xuất của toàn nền kinh tế. Điều này cho thấy xăng dầu chiếm tỷ trọng khá cao và tác động mạnh vào giá thành sản phẩm sản xuất. Đặc biệt, giá xăng dầu tăng có tác động rất mạnh tới các ngành sử dụng nhiều xăng dầu như: đánh bắt thuỷ sản, vận tải hàng hoá và hành khách đường bộ, đường thuỷ và đường hàng không. Bên cạnh tác động trực tiếp làm tăng giá thành sản phẩm, giá xăng dầu tăng còn làm tăng giá hàng hoá trong khâu lưu thông, tạo áp lực lên lạm phát, giảm sức cạnh tranh của hàng hoá sản xuất trong nước, tác động xấu đến tăng trưởng kinh tế. Đối với nền kinh tế nước ta, khi giá xăng dầu tăng 10% làm GDP giảm khoảng 0,5 %, mức giảm khá lớn, phản ánh tác động rất mạnh của biến động giá xăng dầu tới tăng trưởng kinh tế. Đặc biệt, khi giá xăng dầu liên tục tăng cao sẽ làm giảm hiệu quả và có thể vô hiệu hoá chính sách tài khoá cắt giảm 2% thuế VAT đang triển khai thực hiện nhằm kích cầu tiêu dùng, kích thích tăng trưởng và giảm áp lực lạm phát, dẫn tới không đạt được mục tiêu tăng trưởng, thất thu ngân sách nhưng lạm phát vẫn gia tăng. Đáng chú ý, TS Lâm cũng cảnh báo, giá xăng dầu tăng không chỉ tác động làm tăng giá thành sản phẩm hàng hoá và dịch vụ, mà còn trực tiếp làm tăng chỉ số giá tiêu dùng (CPI), ảnh hưởng đến thu nhập và chi tiêu của người dân. Giá xăng dầu tăng 10% làm cho chỉ số CPI tăng 0,36 điểm phần trăm. Bên cạnh đó, chi tiêu cho xăng dầu chiếm 1,5% trong tổng tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình. Khi giá xăng dầu tăng cao, hộ gia đình sẽ cơ cấu lại và cắt giảm một phần chi tiêu, điều này làm giảm tổng cầu của nền kinh tế. Làn sóng đại dịch COVID-19 lần thứ tư là nguyên nhân cơ bản làm cho tăng trưởng kinh tế năm 2021 của nước ta đạt mức thấp hơn nhiều so với mục tiêu đặt ra. Năm 2022 là năm có ý nghĩa quan trọng, tạo nền tảng thực hiện các mục tiêu của Kế hoạch 5 năm 2021-2025. Do đó, để thực hiện thành công các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội năm 2022; trong đó, có mục tiêu tốc độ tăng tổng sản phẩm quốc nội đạt khoảng 6-6,5%; chỉ số giá tiêu dùng bình quân tăng khoảng 4% trong bối cảnh dự báo tình hình quốc tế, trong nước có những thuận lợi và khó khăn, thách thức đan xen, nhưng khó khăn, thách thức nhiều hơn; tăng trưởng kinh tế thế giới năm 2022 dự báo thấp hơn năm 2021, rủi ro tiếp tục gia tăng; trong nước sức chống chịu và nguồn lực của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân giảm sút, sức ép lạm phát cao. Khuyến nghị về chính sách, chuyên gia Nguyễn Bích Lâm đề xuất, khi xây dựng kịch bản tăng trưởng GDP và kiểm soát lạm phát mục tiêu 4% theo quý và cả năm 2022 làm căn cứ đưa ra các giải pháp điều hành phù hợp và linh hoạt, bên cạnh các yếu tố như: vốn đầu tư công, thực hiện linh hoạt chính sách tài khoá và tiền tệ, yếu tố biến động giá xăng dầu cần đặc biệt quan tâm để giảm thiểu tác động xấu đối với tăng trưởng và lạm phát. “Đối với kinh tế nước ta, xăng dầu là một trong những mặt hàng chiến lược do Nhà nước quản lý giá, giá bán được quản lý trên cơ sở bảo đảm lợi ích giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Chính phủ giao Bộ Công Thương nắm bắt giá xăng dầu trên thị trường thế giới, nâng cao năng lực và chất lượng dự báo, phối hợp với Bộ Tài chính phân tích những yếu tố về giá và thuế để điều chỉnh các loại thuế có liên quan đến xăng dầu; đồng thời, hai Bộ cùng các doanh nghiệp liên quan nhận định, đánh giá và phối hợp nhịp nhàng để sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu. Từ đó, quyết định giá bán sao cho phù hợp với giá thế giới, đảm bảo lợi ích của doanh nghiệp và người dân, góp phần phát huy hiệu quả các giải pháp của Chính phủ nhằm phục hồi và phát triển kinh tế. Thực hiện phương thức này trong quản lý giá bán xăng dầu sẽ giảm một phần tác động xấu của tăng giá xăng dầu đến lạm phát và tăng trưởng kinh tế” - TS Lâm nói. Thiết nghĩ, xăng dầu có tầm quan trọng đối với sản xuất và tiêu dùng của nền kinh tế, dự báo giá xăng dầu tiếp tục tăng và đứng ở mức cao trong năm 2022, Bộ Công Thương cùng Bộ Tài chính và doanh nghiệp cần bám sát diễn biến thị trường xăng dầu, tình hình chính trị thế giới ảnh hưởng đến nguồn cung xăng dầu để có giải pháp ứng phó linh hoạt với giá dầu thế giới tăng cao, đồng thời nâng cao năng lực khai thác, lọc hoá dầu trong nước nhằm giảm thiểu tác động xấu đến tăng trưởng và lạm phát của năm 2022 và các năm tiếp theo./. Hà Anh (lược ghi)
|
