Biên phòng - Cùng với nhiều lễ hội truyền thống, Lễ hội đâm trâu (ăn trâu) là nghi lễ độc đáo trong những ngày hội lớn của các buôn làng Tây Nguyên nói chung và Đắk Lắk nói riêng. Đây là lễ hội gắn liền với những hoạt động văn hóa truyền thống, mang ý nghĩa tâm linh và nhân sinh sâu sắc. Tuy nhiên, trước những biến tướng gần đây, nghi lễ này trở nên man rợ, phản cảm, bị dư luận lên án, do vậy, nó đã và đang bị cơ quan chức năng cũng như cộng đồng buôn làng loại bỏ dần.
 Một nghi lễ vốn rất độc đáo Theo các già làng kể lại, Lễ hội đâm trâu là nghi lễ độc đáo trong các ngày hội lớn của buôn làng như: Mừng lúa mới, mừng nhà rông, mừng được mùa… Đó là ngày hội mang những nét văn hóa truyền thống, thể hiện rõ tinh thần đoàn kết, tình yêu thiên nhiên, tôn thờ thần linh của mọi thành viên trong cộng đồng. Đây cũng là sự kế tục truyền thống xa xưa của người Tây Nguyên. Lễ hội thường tổ chức ở bãi đất trống trong làng. Ngày đầu tiên, tiếng cồng chiêng nổi lên để mời gọi và đón tiếp thần linh cũng như những người về đây tham dự và hoàn thành các bước chuẩn bị cho lễ hội. Trong suốt thời gian này, cồng chiêng liên tục nổi lên để khuấy động bầu không khí của lễ hội. Lễ đâm trâu, có nơi còn gọi là lễ ăn trâu, đây là lễ hiến sinh, là sự "thông quan" giữa con người với Giàng (trời) và thần linh; là lời cảm tạ Giàng, tạ ơn thần linh đã ban cho mưa thuận gió hòa, giúp dân làng ngăn cản muông thú, chim chóc không phá hoại rẫy nương, cho mùa màng tươi tốt, dân làng sống hòa thuận, vui vẻ, không xảy ra dịch bệnh... Thông qua lễ hội nhằm thể hiện sức mạnh, tinh thần thượng võ của cộng đồng và vì thế, những người được chọn ra đâm trâu phải là trai tráng khỏe mạnh, biết cách đâm làm sao để sau vài ba nhát giáo, con trâu to khỏe sẽ bị ngã gục... Nơi tổ chức thường là trước nhà rông, nhà cộng đồng, hoặc dưới một tán cổ thụ, trong ánh lửa hồng bập bùng, trong lời cúng vừa vang vọng, vừa u trầm, trong vẻ mặt hào hứng, được nhuộm hồng ánh lửa đầy trang trọng của dân làng... Đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên quan niệm, khi Giàng và các vị thần linh nhận lễ vật, nhất là trâu sẽ giúp dân làng tránh được rủi ro, bệnh tật, tai nạn, dân làng không bị "chết yểu", mùa màng sẽ được bội thu, cuộc sống sẽ ấm no quanh năm. Trâu dành cho lễ hội phải là con trâu đực, to khỏe, có cặp sừng đẹp, bốn chân cứng cáp, không phá phách... Trâu sau khi được chọn, sẽ được dẫn đến trước nhà dài và buộc vào gốc cây nêu dựng trước nhà dài của buôn. Trước khi tiến hành nghi lễ đâm trâu, các già làng sẽ làm lễ tế sống trâu với đại ý rằng: Trâu ơi, mày là đứa con của buôn làng, mày chết đi, dân làng đau lắm. Mày chết đi phù hộ cho dân làng được ấm no, hạnh phúc. Khi già làng làm các thủ tục tế trâu cũng là lúc tiếng cồng chiêng liên hồi nổi lên, dân làng nhịp nhàng nhảy múa theo nhịp chiêng kết thành vòng xoay. Sau lễ hội đâm trâu, mọi nỗi buồn, hiềm khích, đố kỵ trong làng được thần linh mang đi, niềm vui và hạnh phúc được nâng lên gấp bội, ai nấy hăng hái lao động, trở lại chuỗi ngày lên nương rẫy mặc cho mưa dầm, nắng gắt nơi đại ngàn. Loại bỏ vì những biến tướng Lễ ăn trâu là một nghi lễ quan trọng của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên nhằm tạ ơn Giàng và thần linh, cầu cho mùa màng bội thu, thường diễn ra vào tháng 3. Tuy nhiên, ngày nay, lễ hội này dần thay thế bằng lễ đâm trâu, với cảnh chém giết dã man, hình ảnh phản cảm, nhiều biến tướng, chủ yếu phục vụ du khách để… thu tiền. Mở đầu nghi lễ, người chủ trì sẽ đọc lời khấn cầu xin hay tạ ơn thần linh và mời thần linh xuống ăn thịt trâu, uống rượu cần. Chủ trì khấn xong thì các đội cồng chiêng bắt đầu diễn tấu. Cả làng nhảy múa, ca hát, uống rượu, biểu diễn võ thuật. Sau các màn múa hát là nghi lễ đâm trâu - phần quan trọng bậc nhất của lễ hội. Một con trâu được buộc vào cây cột giữa bãi đất trống, xung quanh là những người đàn ông khỏe mạnh, đóng khố, cầm một đoạn tre chừng vài mét có buộc một con dao nhọn trên đầu. Họ xếp hàng và nhảy múa xung quanh, lần lượt đâm con trâu cho tới khi phun máu ra. Bên ngoài, hàng nghìn người từ già, trẻ, gái, trai đều đứng xem, hò hét cổ vũ. Con trâu bị đâm nhảy lồng lên, cho đến khi bị mất nhiều máu và kiệt sức, con trâu từ từ khuỵu xuống lăn ra đất, còn những người đàn ông vẫn tiếp tục đâm cho tới khi nào con trâu chết hẳn mới thôi. Con trâu bị giết được đem xẻ thịt nhỏ chia cho các nhà trong buôn làng cùng liên hoan. Theo TS Buôn Krông Tuyết Nhung - người có nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa Tây Nguyên thì lâu nay, nhiều người thường gọi lễ Sa-rơpu - ăn trâu là đâm trâu. Cùng với đó, nghi thức tạ ơn thần linh cũng thay đổi. Trong các lễ ăn trâu trước đây, trước khi đâm chết con trâu, người ta thường làm nghi thức khóc trâu rồi đâm một nhát trúng tim để nó chết một cách nhanh chóng. Còn ngày nay, người ta lâu lâu lại đâm một nhát để con trâu đau đớn, lồng lộn, mình đầy máu me... Việc tổ chức lễ đâm trâu như vậy quá dã man và rùng rợn, con trâu được cột lại và nhiều người xoay quanh lao giáo vào thân nó khiến máu phun tung tóe. Cứ thế, sau một nhát đâm, người ta lại nhảy múa, reo hò, cảnh tượng bạo lực rất phản cảm. Cũng theo TS Buôn Krông Tuyết Nhung, ngày nay, ở Tây Nguyên khó lòng mà có được một lễ ăn trâu theo phong tục cổ truyền nữa. Lễ ăn trâu thực sự có ý nghĩa, khi cả cộng đồng đó mong muốn thực hiện và phải được gắn vào không gian văn hóa cồng chiêng, nhà rông, bến nước..., chứ không đơn thuần là mang một con trâu ra đâm rồi ăn thịt. Hiện nay, người ta thực hiện lễ đâm trâu trong một số sự kiện văn hóa - du lịch nào đó để thu tiền. Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đắk Lắk, Lễ hội đâm trâu xuất phát từ nhu cầu của cộng đồng, những lễ hội hiến tế đối với họ cũng mang một ý nghĩa vô cùng thiêng liêng, với mục đích tế thần để cầu mong may mắn, mùa màng bội thu. Tuy nhiên, trước những biến tướng với những hình ảnh dã man, phản cảm, nhiều hệ lụy ấy, sắp tới, khi tổ chức Lễ hội văn hóa truyền thống các dân tộc huyện Buôn Đôn năm 2016, tỉnh Đắk Lắk quyết định sẽ loại bỏ nghi lễ đâm trâu và điều này đã nhận được sự đồng thuận cao của chính quyền cũng như đồng bào các dân tộc nơi đây. Lễ hội văn hóa truyền thống các dân tộc huyện Buôn Đôn năm 2016 chỉ bao gồm những nghi thức như: Lễ cúng bến nước, Lễ cúng sức khỏe cho voi; Lễ khai mạc; Hội trại, Liên hoan văn hóa cồng chiêng, dân ca dân cũ, nhạc cụ các dân tộc; Hội thi văn hóa ẩm thực các dân tộc, Hội voi; phần sinh hoạt văn hóa truyền thống…
Để quản lý tốt các lễ hội, ngay từ năm 2015, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) đã có Công văn số 943/BVHTTDL-VHCS yêu cầu Sở VH,TT&DL các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tiếp tục tăng cường công tác quản lý và tổ chức lễ hội. Theo đó, Sở VH,TT&DL các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tiến hành rà soát, kiểm kê các loại hình lễ hội. Trên cơ sở đó, phân loại, đánh giá, đề xuất giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý và tổ chức lễ hội. Không cấp phép, phục dựng lễ hội tràn lan; việc cấp phép phải thực hiện nghiêm các quy định của Nhà nước về quản lý và tổ chức lễ hội. Đối với các lễ hội được tổ chức định kỳ mà có nội dung gây bức xúc trong dư luận như: "Đâm trâu", "chọi trâu", "cầu trâu", "chém lợn", "cướp phết", "tranh lộc"… cần tổ chức tham vấn ý kiến cộng đồng, hội thảo và lựa chọn hình thức phù hợp, vận động nhân dân loại bỏ, thay thế để phù hợp đời sống văn hóa và xu thế thời đại. Không cấp phép mới, phục dựng đối với những lễ hội có hình thức, nội dung tương tự… Trí Tín
Lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên thường diễn ra vào khoảng tháng 12 đến tháng 3 âm lịch hằng năm, đây là thời điểm nông nhàn, mọi người vui chơi, nghỉ ngơi để chuẩn bị cho mùa rẫy mới. Lễ hội đâm trâu (ăn trâu) đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân tộc ở Tây Nguyên nói chung và đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Kon Tum nói riêng, vì nó thể hiện lòng tôn kính của người dân với Giàng (trời), cảm tạ, biết ơn Giàng đã phù hộ cho họ một mùa rẫy ấm no, bội thu và cầu mong mọi điều tốt đẹp sẽ đến trong năm mới, cuộc sống của bà con sẽ ngày càng hạnh phúc ấm no; cầu xin cho dân làng tránh khỏi các rủi ro về thiên tai và tai ương về dịch bệnh... Các nghi lễ đâm trâu được tổ chức rất trang trọng, công phu, thể hiện sự thiêng liêng trong tín ngưỡng của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên. Lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên nói chung và ở Kon Tum nói riêng có hai biểu tượng chính là cây Nêu và con trâu. Chính vì thế, người dân rất chọn lọc, chăm chút cây Nêu, nó phải bề thế, cao vút và được làm bằng tre, trang trí thêm lá non, hoa tre…, đặc biệt dưới bàn tay tài hoa và đôi mắt thẩm mỹ của đồng bào nơi đây, cây Nêu được tô điểm trang nghiêm và hoành tráng hơn bao giờ hết với hình ảnh một con phượng hoàng làm bằng gỗ có nhiều màu sắc rực rỡ treo trên ngọn cây nêu, và các hình ảnh như tổ ong, hình người, xâu lục lạc, chim én cũng được hiện diện trên thân cây Nêu trông tuyệt đẹp, xứng đáng là lễ đài của buổi lễ. Ngày nay, khi cuộc sống của bà con ngày càng phát triển thì nhu cầu đâm trâu để tạ ơn Giàng có xu hướng phát triển trở lại, bởi nhiều hộ gia đình trước đây do kinh tế khó khăn nên chưa thực hiện được. Tuy nhiên, lễ hội đâm trâu của đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên cũng nhận được nhiều phản ứng của dư luận về hành động đối xử thô bạo với động vật, về sự tốn kém, lãng phí về thời gian (có nơi tổ chức kéo dài 2-3 ngày), tiền bạc (có thôn tổ chức đâm hàng chục con trâu, sử dụng hàng trăm ghè rượu cùng nhiều gia súc, gia cầm khác…). Để bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số và từng bước hạn chế những tập tục không còn phù hợp với đạo đức và lối sống hiện nay, Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch đã có Thông tư số 15/2015/TT-BVHTTDL ngày 22/12/2015 “quy định về tổ chức lễ hội” yêu cầu các nghi lễ trong các mùa lễ hội phải phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp, loại bỏ và thay thế những thủ tục không còn phù hợp mang nội dung kích động bạo lực, truyền bá các hành vi tội ác trái với tinh thần yêu hòa bình, nhân ái và giá trị nhân văn bao gồm các hành vi như mô tả cảnh đâm chém, đấm đá, đánh đập tàn bạo… và Chính phủ đã có Nghị định số 110/2018/NĐ-CP ngày 29/8/2018 “quy định về quản lý và tổ chức lễ hội” trong đó quy định: “Nghi lễ của lễ hội phải trang nghiêm, bảo đảm truyền thống; không thực hiện nghi lễ có tính bạo lực, phản cảm, trái với truyền thống yêu hòa bình, nhân đạo của dân tộc Việt Nam” (điểm 3, Điều 5).
Để cân bằng các giá trị văn hóa, nhằm vừa bảo tồn, phát huy giá trị và bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số, vừa phù hợp với xu hướng hội nhập văn hóa quốc tế, thiết nghĩ lễ hội đâm trâu ở Tây Nguyên nói chung và ở Kon Tum nói riêng cũng cần nghiên cứu để tiết giảm tần suất, quy mô, điều chỉnh một số nội dung không còn phù hợp nhằm có sự gạn lọc để chọn và giữ gìn phần ý nghĩa tinh thần có tính chất truyền thống của đồng bào dân tộc Tây Nguyên, bên cạnh việc bãi bỏ những yếu tố ít nhiều mang tính bạo lực cổ xưa. Xin đưa ra một vài ý mang tính trao đổi như sau: Thứ nhất, lễ hội đâm trâu chỉ nên thực hiện đối với cộng đồng dân cư (thôn, làng); hộ gia đình không nên tổ chức riêng, nếu hộ nào có điều kiện thì ủng hộ hoặc tham gia cùng cộng đồng để hạn chế việc lãng phí về thời gian, tiền của. Thống nhất số lượng trâu sử dụng trong một lễ hội (không quá 2 hoặc 3 con). Thứ hai, cấp ủy, chính quyền các cấp phải chỉ đạo đưa điều kiện tổ chức lễ đâm trâu vào hương ước, quy ước của thôn, làng. Các thôn, làng phải ký giao ước thi đua và chỉ tổ chức đâm trâu khi thôn, làng có những sự kiện trọng đại, như thôn, làng đạt tiêu chí nông thôn mới, hoặc có các thành tích quan trọng được cấp ủy, chính quyền từ cấp huyện trở lên khen thưởng, biểu dương. Trong một khoảng thời gian nhất định (khoảng 5 năm), mỗi thôn chỉ được đâm trâu tối đa 1 lần (nếu đủ điều kiện theo hương ước, quy ước). Thứ ba, phần lễ và phần hội của lễ hội đâm trâu cần rút ngắn, chỉ nên tổ chức gọn trong một ngày. Trong phần lễ hội cần chú trọng việc khôi phục và phát huy giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số tại chỗ như: sử dụng trang phục truyền thống, hoa văn, họa tiết của dân tộc; nấu các món ăn địa phương, tổ chức các hoạt động dân ca, dân vũ đặc sắc… Thứ tư, việc tổ chức đâm trâu cần được thực hiện khi đêm muộn và hạn chế hình ảnh, âm thanh bạo lực khi đâm trâu (có một số chiến binh cầm khiên hoặc tổ chức vòng xoong của bà con để che khuất hình ảnh đâm trâu…); hạn chế các hành động mang tính bạo lực như bôi máu trâu lên cây Nêu, vẩy nước, rượu có hòa máu trâu lên kho lúa… Không quay phim, chụp hình khi thực hành động tác đâm trâu. Thứ năm, tiếp tục rà soát để khôi phục, bảo tồn các nét văn hóa truyền thống tốt đẹp (tinh thần dân tộc, tính đoàn kết cộng đồng, bản sắc văn hóa đặc sắc…); hạn chế những hủ tục lạc hậu, những hoạt động mê tín dị đoan (tổ chức đâm trâu để cầu an chữa bệnh…).Cùng với sự quan tâm của Nhà nước đối với miền núi, vùng dân tộc thiểu số; khi điều kiện kinh tế-xã hội ngày càng phát triển, hoạt động giao lưu văn hóa ngày càng nhiều thì lễ hội đâm trâu ở vùng Tây Nguyên nói chung và tỉnh Kon Tum nói riêng - theo hướng đổi mới như trên - sẽ phát huy được những giá trị bản sắc, để rồi cùng với không gian văn hóa cồng chiêng sẽ góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng có của vùng đất và con người Tây Nguyên.
Từ khóa: tổ chức, đạo đức, dân tộc, thực hiện, văn hóa, truyền thống, hiện nay, bảo đảm, quy định, giá trị, quản lý, hạn chế, thông tư, nghị định, du lịch, thiểu số, phù hợp, bạo lực, hòa bình, tập tục, nghi lễ
Những tin mới hơn Những tin cũ hơn
|
