Vui buồn thất thường, không phải chuyện nhỏ!Những người dễ chuyển từ trạng thái yêu đời sang tuyệt vọng một cách nhanh chóng và không cảm thấy cân bằng thường là do rối loạn lưỡng cực
Show Anh N.T.B, 38 tuổi, đến gặp bác sĩ trong một tâm trạng hoang mang vì có lúc anh cảm thấy rất khỏe và yêu đời nhưng lúc thì cảm thấy vô cùng tuyệt vọng. Khi vui, anh cảm thấy sức lực trong cơ thể mình dường như không bao giờ cạn và có thể làm việc không ngủ trong nhiều ngày liên tục. Trong đầu anh lúc này có rất nhiều ý tưởng, kế hoạch và anh cảm thấy giận dữ vì những người khác đã không thể theo kịp nhịp độ làm việc của mình. Nhưng sau đó có những lúc anh cảm thấy rất buồn. Cuộc sống dường như quá nặng nề và u ám. Không gì có thể làm anh vui lên được. Đôi khi anh cảm thấy tuyệt vọng đến nỗi chỉ muốn chết đi cho khỏe. Khi gặp bác sĩ, anh muốn được giải đáp là tại sao anh luôn chuyển từ cực độ này sang cực độ đối nghịch mà không thể giữ được trạng thái thăng bằng. Cảm xúc thay đổi nhanh chóng Người đàn ông này đã mắc một loại bệnh gọi là rối loạn lưỡng cực nên cảm xúc chuyển nhanh chóng từ trạng thái trầm cảm sang hưng cảm hoặc ngược lại. Các triệu chứng rối loạn lưỡng cực thường đan xen nhau, có thể xảy ra nhanh chóng trong thời gian ngắn hay kéo dài từ vài giờ đến vài ngày. Thường thấy là các biểu hiện trầm cảm, trạng thái quá khích, suy nghĩ phô trương, hưng phấn, nói nhanh, lãng trí, tăng hoạt động tình dục, sùng đạo, tiêu xài lãng phí, ảo giác, ảo tưởng. Khi ở giai đoạn vui vẻ quá mức, bệnh nhân thường không kiểm soát được nhịp độ suy nghĩ, nói chuyện, hay chuyển từ chủ đề này sang chủ đề khác rất nhanh nên đôi lúc làm người nghe không hiểu được. Hoặc bệnh nhân ngủ rất ít nhưng vẫn không thấy mệt. Bệnh nhân cũng có cảm giác mình là vô địch, nghĩ rằng không có trở ngại nào có thể ngăn cản mình hoàn thành công việc hoặc dự kiến làm quá nhiều việc trong ngày mà không thể nghỉ ngơi hay ngồi yên và dễ nổi cơn giận dữ bất ngờ, nhất là khi các ý tưởng trong hoang tưởng tự cao bị người xung quanh phê bình hay cản trở. Còn khi đã chuyển sang giai đoạn trầm cảm, bệnh nhân luôn cảm thấy buồn hay lo lắng, cảm giác không còn sức lực, luôn luôn mệt mỏi... Ngoài ra, bệnh nhân cũng bị sụt cân hay tăng cân do ăn quá nhiều hoặc chán ăn mà không phải do theo một chế độ đặc biệt nào. Người bị rối loạn lưỡng cực còn cảm thấy bản thân vô giá trị hoặc bị một tội lỗi gì ghê gớm và gặp khó khăn khi muốn tập trung chú ý hay khi phải ra một quyết định nào đó, cảm thấy bồn chồn, dễ tức giận, mất ngủ hay ngủ quá nhiều và thường xuyên nghĩ đến cái chết hay có hành động chuẩn bị tự tử. Lây “tính khí thất thường” từ cha mẹ Khoảng 100 người sẽ có 1 người có thể sẽ bị rối loạn này vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời. Bệnh thường khởi phát trong hay sau giai đoạn tuổi thanh thiếu niên. Bệnh này có thể chẩn đoán xác định khi trẻ 10 tuổi. Trong 10 năm qua, số lượng mắc bệnh này đã tăng gấp đôi. Tỉ lệ nam và nữ mắc bệnh này xấp xỉ nhau. Cha mẹ mắc bệnh rối loạn lưỡng cực, có triệu chứng hay đã được chẩn đoán với những rối loạn hành vi, đặc điểm tính khí thất thường có thể là nguy cơ làm biểu hiện bệnh sớm ở trẻ. Ở trẻ em, có thể sẽ có thêm những biểu hiện như trẻ dễ cáu kỉnh, hoang tưởng, thích gây hấn, không yên, hành vi liều lĩnh, khiếm khuyết, rối loạn nhận thức... Đối với những trường hợp nặng, bệnh nhân không đi học được, quan hệ bạn bè kém, nguy cơ lạm dụng các hóa chất, chất gây nghiện ở tuổi vị thành niên. Ngoài những yếu tố do di truyền thì người ta nhận thấy môi trường chung quanh quá nhiều sang chấn (stress) có thể góp phần thúc đẩy sự xuất hiện rối loạn lưỡng cực. Việc chẩn đoán sớm giúp cho phương pháp điều trị sẽ được bắt đầu sớm hơn, do đó làm giảm các biến chứng đi kèm do không được điều trị kéo dài. Mục tiêu của điều trị không những cải thiện hiệu quả điều trị mà còn đẩy mạnh giúp bệnh nhân gắn kết điều trị lâu dài, do đó ngăn ngừa sự tái phát và làm giảm sự hoành hành của bệnh cũng như nguy cơ tử vong. Còn liệu pháp tâm lý giúp bệnh nhân đối phó tốt hơn với các sang chấn trong cuộc sống và giúp gia đình bệnh nhân có cách cư xử thích hợp hơn với bệnh nhân.
Bệnh buồn vui thất thường là cách nói nôm na của bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực, được định nghĩa là một rối loạn khí sắc mãn tính. Bệnh có biểu hiện bởi các giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ xen kẽ hoặc đi kèm với các giai đoạn trầm cảm. Bệnh đa dạng TS.BS Ngô Tích Linh - phó chủ nhiệm bộ môn tâm thần Đại học Y dược TP.HCM - cho biết một bệnh nhân 14 tuổi có biểu hiện rất phấn khích và cậu bé tuyên bố đang thực hiện một dự án sẽ giải quyết vấn đề khủng hoảng nhiên liệu. Cậu bé nói không ngừng về kế hoạch và còn cho rằng cuộc sống của mình có thể gặp nguy hiểm do tính chất quan trọng của công việc đang làm. Vài tuần trước khi có những biểu hiện này cậu bé đã đọc sách say sưa và ngủ rất ít nhưng vẫn thể hiện tràn đầy sinh lực... Bác sĩ chẩn đoán cậu bé bị rối loạn lưỡng cực, giai đoạn hưng cảm đơn độc với biểu hiện loạn thần. Một bệnh nhân nam 27 tuổi được chẩn đoán rối loạn lưỡng cực, giai đoạn hưng cảm tái phát. Bệnh nhân này được các bạn ở cùng phòng đưa đến khoa cấp cứu vì ngủ rất ít từ 3-4 tuần nay, uống nhiều rượu trong hai tuần trước đó dù bình thường không uống như vậy. Bệnh nhân thức suốt đêm để dọn dẹp phòng và mua sắm nhiều đồ đạc không cần thiết, luôn tỏ ra rất bực bội và dễ gây gổ. Ngoài ra, bệnh nhân còn khoe đã ngủ với ba cô gái trong một tuần. Bạn thân của bệnh nhân cho biết bệnh nhân từng bị tương tự cách đây hai năm và đang phải uống thuốc điều trị. Khi khám tâm thần, bác sĩ ghi nhận cảm xúc bệnh nhân này thay đổi từ bực bội đến hưng phấn. Cách ăn mặc cũng không giống ai: áo màu cam, quần màu đỏ cùng hai chiếc vớ không cùng loại. Ở phòng khám, bệnh nhân nói lớn tiếng, nói rất nhanh, khó ngắt lời, cứ đi tới đi lui trong phòng, không chịu ngồi khi được yêu cầu. Bệnh nhân cho rằng bạn bè cố ép mình đến đây chỉ vì họ ganh tị anh đã quá thành công trong việc chinh phục phụ nữ! 25-50% người bệnh toan tính tự tử
Khi triệu chứng hưng cảm bộc phát, bệnh nhân có hành vi thiếu kiềm chế như tiêu xài phung phí, cờ bạc, tăng tình dục, tăng cường lĩnh vực hành động, thích xen vào chuyện người khác, dễ nổi nóng. Ngoài ra còn có những triệu chứng thần kinh thực vật khác như sụt cân, chán ăn, mất ngủ, cảm thấy dồi dào sức khỏe, y phục màu mè, lòe loẹt, có khi kệch cỡm dị hợm, có lúc tỏ ra rất mến khách, có lúc lại hung hăng, kích động. Cảm xúc thường không ổn định, lúc vui vẻ, lúc bực bội cáu gắt... Ngược lại, khi triệu chứng trầm cảm xuất hiện, bệnh nhân chán nản, thu rút, cảm thấy không còn động cơ thúc đẩy, chán ăn hoặc ăn nhiều, mệt mỏi... Ngoài ra còn có biểu hiện táo bón, khô miệng, đau đầu, chậm hoặc kích động, giao tiếp bằng mắt kém, chảy nước mắt, cảm xúc buồn rầu, có ý tưởng chết chóc, ảo giác, đãng trí, trí nhớ kém. Phần lớn bị chẩn đoán sai Tình trạng chẩn đoán sai bệnh rối loạn lưỡng cực không chỉ có ở VN mà còn xảy ra ở nhiều nước trên thế giới. Thống kê cho thấy có đến 69% bệnh nhân rối loạn lưỡng cực bị chẩn đoán sai. Trong đó, 70% bị chẩn đoán sai 1-3 lần, 30% bị chẩn đoán sai từ bốn lần trở lên. Theo TS Ngô Tích Linh, thực tế cho thấy nếu bệnh nhân đến bác sĩ tâm thần khám thì 47,9% được chẩn đoán chính xác, 44% bị chẩn đoán nhầm và 8,1% không phát hiện bệnh. Nếu bệnh nhân đến bác sĩ chăm sóc sức khỏe ban đầu khám thì tỉ lệ này lần lượt là 22,6%, 60,4% và 17%. Nếu đến chuyên gia tâm lý thì tỉ lệ này lần lượt là 23,4%, 48,9% và 27,7%. Lý do chẩn đoán nhầm trong rối loạn lưỡng cực từ phía thầy thuốc là do trầm cảm lưỡng cực có triệu chứng giống với trầm cảm đơn cực; rối loạn lưỡng cực thường thể hiện dưới hình thức trầm cảm; khi sử dụng các test sàng lọc bị thất bại; bác sĩ hỏi sơ sài về tiền sử hưng cảm nhẹ hoặc hưng cảm. Về phía bệnh nhân cũng ít khai báo các giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ của mình, và họ cũng không phân biệt được trầm cảm lưỡng cực với trầm cảm đơn cực. Để phát hiện rối loạn lưỡng cực, bác sĩ phải theo dõi quá trình bệnh của bệnh nhân bởi các triệu chứng như: khởi phát sớm, cơn trầm cảm nặng tái diễn liên tục, cơn trầm cảm nặng nhưng ngắn (dưới ba tháng), tiền sử có cơn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ, có lo âu và lạm dụng chất gây nghiện (rượu, thuốc lắc...) đi kèm, công việc không ổn định và có tiền sử rối loạn nhân cách. |